Leveringszekerheid

Leveringszekerheid

Transport, opslag en behandeling van aardgas zijn momenteel de kerntaken van Gasunie. De economische waarde van de energie die we vervoeren Is enorm, zo blijkt uit onze maatschappelijke jaarrekening. Onze stakeholders hechten daarom groot belang aan voortdurende beschikbaarheid zonder onderbreking, zowel van onze kerndienstverlening als van de ondersteunde producten en diensten die we aanbieden. 

Transportzekerheid

Transportonderbrekingen
In Nederland en Duitsland hebben we in 2023 voor onze klanten een hoge transportzekerheid gerealiseerd. Er vond in Nederland één transportonderbreking plaats (in 2022 waren dat er 3), op een interconnectiepunt met een Duitse afnemer. Door tijdige communicatie met de afnemer heeft de transportonderbreking niet tot problemen geleid. In Duitsland vond geen transportonderbreking plaats (in 2022: 1). Onze interne eis is dat het aantal transportonderbrekingen per jaar nooit hoger is dan zes, hier hebben we aan voldaan in 2023.

Uncontrolled events
Uncontrolled events zijn incidenten met gasuitstroom ((aard)gas, waterstof, stikstof, lucht) van meer dan 14.000 m3 uit een door Gasunie beheerde drukhouder met een ontwerpdruk van 8 bar of hoger. We hebben met ingang van 2022 de eis van het maximum aantal uncontrolled events aangescherpt van jaarlijks 3 naar jaarlijks 2. Er zijn in 2023 geen uncontrolled events geweest (in 2022: 1).

Pieklevering 
Pieklevering is een belangrijke publieke taak van GTS voor de kleinverbruikers in Nederland. Pieklevering is aan de orde als de gemiddelde effectieve etmaaltemperatuur lager is dan -9,0°C. GTS zorgt voor alle voorzieningen op het gebied van gasinkoop en -verkoop, flexibiliteitsdiensten en gastransport op het landelijke gastransportnet. In 2023 is er geen pieklevering geweest.

Transportprestaties

Gasunie Transport Services 
Gasunie Transport Services vervoerde in 2023 701 TWh (65,2 bcm). Dit is een daling van circa 11% ten opzichte van de 784 TWh (73,5 bcm) uit 2022 en wederom een historisch laagterecord. De daling zit volledig in het G-gas transport. Het H-gas transport is nagenoeg gelijk gebleven. Het binnenlands verbruik is met 4,5% gedaald, transport naar het buitenland met 6%. Transport voor het vullen van bergingen daalde met 36%.

De oorzaken van de daling van het transport zijn een stijging van de gasprijs als gevolg van de krapte die is ontstaan door de sterk verlaagde levering vanuit Rusland aan Europa, de afbouw van de G-gas markt in het buitenland (Duitsland, België en Frankrijk) en voor een zeer groot deel doordat de bergingen aan het einde van de winter 2022/2023 veel voller zaten dan het jaar daarvoor.

De binnenlandse productie van gas en de hoeveelheid geïmporteerd gas naar Nederland daalden met respectievelijk 26,5% en 22,5%. Ook de invoeding vanuit de Nederlandse bergingen en de op het GTS-net aangesloten gasopslagen in Duitsland daalde. Deze dalingen zijn gecompenseerd door een sterk gestegen invoeding van geïmporteerd LNG.

Onze LNG-dochters Gate terminal en EemsEnergyTerminal hebben in 2023 samen 20,2 bcm aardgas in het GTS-net ingevoed. Dat is een stijging van ruim 31% ten opzichte van 2022. Het aandeel van LNG in de invoedingsmix is daarmee bijna net zo groot geworden als het aandeel van buitenlands pijpleidinggas. EemsEnergyTerminal (5,8 bcm) maakte zijn eerste volledige bedrijfsjaar mee en Gate terminal (14,4 bcm) draaide op volle capaciteit. Via BBL, onze leiding tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk, kwam in 2023 1,7 bcm binnen; de helft minder dan in 2022. Anders dan een jaar eerder is de onrust op de gasmarkten gedempt en zijn de prijsverschillen en volatiliteit tussen de twee marktgebieden afgenomen.

Ondanks dat de productie uit het Groningenveld in 2023 verder is afgenomen, hoefde GTS minder H-gas te converteren naar G-gas. Dit komt door de lagere vraag naar G-gas als gevolg van hoge temperaturen en hoge gasprijzen. De hoeveelheid geconverteerd H-gas is met 17% gedaald van 324 TWh (28,7 miljard m3) in 2022 naar 269 TWh (23,9 miljard m3) in 2023. De bijbehorende hoeveelheid ingezette stikstof is gedaald van 3,36 miljard m3 naar 2,84 miljard m3. 


Herkomst van gas in het GTS-systeem, 2023 versus 2022


Bestemming van gas in het GTS-systeem, 2023 versus 2022

Gasunie Deutschland
Gasunie Deutschland transporteerde in 2023 272 TWh (27,9 bcm) door haar netwerk; een daling van 16% ten opzichte van het volume 324 TWh (33,2 bcm) van 2022. Vanwege de terugval in gasstromen vanuit Rusland kreeg het netwerk van GUD door zijn ligging in het Noordwesten van Duitsland een cruciale rol te spelen in het transporteren van vervangende gasstromen vanuit Noorwegen en Nederland.


Invoedvolumes van gas in het GUD-systeem*, 2023 versus 2022

* Het totale volume dat GUD op jaarbasis transporteert is groter dan de som van de hieronder weergegeven invoed-volumes. Het gastranportnet van GUD is verknoopt met dat van andere Duitse TSO’s. De weergegeven. invoedvolumes zijn het aandeel van GUD in de genomineerde volumes op de invoedpunten.

Leveringszekerheid

Koude winter
Gasunie Transport Services heeft de wettelijke taak om de Nederlandse regering te informeren en te adviseren over de leveringszekerheid in Nederland. In vervolg op de GTS-studie ‘Een jaar zonder Russisch gas’ uit juli 2022, publiceerde GTS in mei 2023 een geactualiseerde analyse. Daarbij werden ook de gevolgen van de door de regering aangekondigde sluiting van het Groningenveld per 1 oktober 2023 meegenomen.

Uit de analyse kwam naar voren dat het mogelijk is om de productie uit het Groningenveld in het gasjaar oktober 2023-oktober 2024 verder te verlagen. Tegelijkertijd blijkt echter dat het in sommige situaties wel nodig kan zijn om een aantal productieclusters achter de hand te houden om binnen enkele uren op te regelen om acute tekorten op te vangen.

Hierbij moet gedacht worden aan de combinatie van een koude winterdag met een hoge vraag naar gas en een storing in bijvoorbeeld een gasopslag. De kans hierop is weliswaar klein, maar niet uit te sluiten. Het kabinet heeft in juni 2023 de beslissing genomen om het Groningenveld definitief te sluiten.

Eind januari 2024 presenteerde GTS haar advies met betrekking tot de borging van de gasleveringszekerheid voor het gasjaar 2024/25. Uit de GTS-analyse blijkt dat er na de sluiting van het Groningenveld de komende twee gasjaren nog een tekort aan capaciteit kan ontstaan. Voor 2024 gaat GTS uit van een tekort van ongeveer 10 GW tijdens periodes met een grote (piek)vraag. Daarnaast waarschuwt GTS dat het de komende jaren – na koude winters – moeilijk zal zijn om de gasvoorraden in de bergingen gedurende de zomer weer voldoende op peil te krijgen. Het volumetekort kan worden opgelost door extra aanbod te creëren met bijvoorbeeld een hogere benuttingsgraad van de pijpleidingen door uitbreiding of behoud van bestaande LNG-terminals, of het voorzien in nieuwe LNG-terminals.

Gasopslagen
Om Nederland zo goed mogelijk voor te bereiden op de winterperiode en minder afhankelijk te worden van Russisch gas zijn de bergingen het afgelopen jaar meer gevuld dan gebruikelijk. De maximale vulgraad van de Nederlandse bergingen was nagenoeg 100% eind oktober 2023. Eind 2023 is de vulgraad uitgekomen op 82%, terwijl deze 77% was eind 2022.

Kwaliteitsconversie
Met de ingebruikname van de stikstofinstallatie in Zuidbroek in oktober 2023 kan op basis van toevoeging van stikstof aan geïmporteerd H-gas jaarlijks maximaal 10 bcm pseudo-Groningengas (G-gas) worden geproduceerd. Vanaf de winter ’24-’25 fungeert de nieuwe installatie om de leveringszekerheid bij lage temperaturen te garanderen wanneer het Groningenveld definitief gesloten is. In de zomer wordt de stikstofinstallatie straks ingezet om de seizoensgasopslagen te vullen met pseudo-Groningen-gas.

De bouw van de stikstofinstallatie heeft behoorlijk wat vertraging opgelopen door de COVID-19-crisis en vertraging in de aanvoer van bouwmaterialen en bouwcomponenten, samen met een slechte onderlinge verstandhouding tussen hoofdaannemer en onderaannemer. We betreuren dit. Gelukkig leidde de vertraging niet tot leveringszekerheidsproblemen in de winters van ’22-’23 en ’23- ‘24, doordat de vraag naar aardgas door de hoge marktprijzen terugliep en de gasbergingen voldoende gevuld bleken te zijn.

Afhankelijkheid van het buitenland
Met de geplande sluiting van het Groningenveld en de afnemende binnenlandse productie groeit de afhankelijkheid van gasimport uit andere landen. Het verdwijnen van het Russische aanbod vergroot de afhankelijkheid van H-gas op de LNG-wereldmarkt. Onderstaande afbeelding geeft aan in hoeverre Nederland in staat is om zijn eigen verbruik (uitstroom uit het GTS-net) te kunnen beleveren met de eigen productie (invoeding in het GTS-net). Dit is alles minus bergingen/cavernes en LNG. In 2018 was deze voor het eerst negatief en was Nederland niet in staat om de eigen markt te beleveren met de eigen productie. De instroom en uitstroom van H-gas in het net van GTS houden elkaar in redelijk evenwicht. Er is een groot tekort aan G-gas. Deze wordt met H-gas uit het buitenland door middel van kwaliteitsconversie gecompenseerd.


Nederland is niet in staat om de eigen markt te beleveren met de eigen productie
(in bcm/jaar)

Bovenstaande grafiek in tabel-vorm:

Jaar Totaal H-gas G-gas
2005 32.16744546583 24.435459862439 7.7319856033918
2006 31.930049244584 24.848282262992 7.0817669815921
2007 30.024515962406 25.436506954738 4.5880090076674
2008 38.955831739861 24.616255191174 14.339576548687
2009 32.877135375985 21.445189216244 11.431946159741
2010 38.941922019724 18.471252290509 20.470669729215
2011 37.147262502816 15.793817639857 21.353444862959
2012 38.391028942407 17.002090839241 21.388825158263
2013 42.611708780218 16.534356249923 26.077352407247
2014 33.720654155572 13.326172916136 20.393986217583
2015 14.034684610187 13.236958100922 0.79763704061262
2016 10.189115733406 10.792616447169 -0.60346238333954
2017 4.4859147238926 7.9882592495101 -3.5023498887475
2018 -3.0258007753775 4.3717605867632 -7.397579824435
2019 -8.9797017003632 0.080917858323101 -9.0606613271445
2020 -11.099608737988 -0.30751991840539 -10.792095140757
2021 -12.982323256178 0.56575946714459 -13.547908100069
2022 -9.1646864812115 0.98515090905711 -10.149872178301
2023 -12.927200207836 -1.3130844064952 -11.614126303528

Uitbreidingen 
LNG in Duitsland
Duitsland wil vaste LNG-terminals bouwen in de havens van Brunsbüttel, Wilhelmshaven en Stade. Deze terminals, die in 2026 en 2027 klaar moeten zijn, helpen om een einde te maken aan de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen in overeenstemming met het REPowerEU-plan. Gasunie is projectuitvoerder en toekomstig operator van German LNG, de terminal in Brunsbüttel die naar verwachting vanaf eind 2026 jaarlijks zo'n 10 bcm aardgas kan hervergassen en aan het Duitse net leveren. De kosten van het project bedragen € 1,3 miljard en worden gedragen door de drie aandeelhouders: Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW) namens de Duitse overheid (50%), RWE (10%) en Gasunie (40%).

Vanwege het belang van German LNG voor de Duitse leveringszekerheid heeft de Europese Commissie in juli 2023 goedkeuring gegeven voor € 40 miljoen aan staatssteun voor de bouw en exploitatie van de terminal. ConocoPhillips, INEOS en RWE Supply & Trading zijn de klanten die hebben getekend voor capaciteit op de terminal. Het planning- en vergunningsproces voor German LNG loopt momenteel. De terminal wordt zo ontworpen dat groene waterstof of waterstofdragers zoals ammoniak geïmporteerd kunnen worden. De nieuwe landterminal vervangt straks de FRSU die Deutsche Energy Terminal (DET) nu in Brunsbüttel exploiteert.

Om de periode te overbruggen tussen de bouw en ingebruikname van de geplande Duitse landterminals, worden door marktpartijen in totaal vijf FSRU's gecharterd om aan te meren in Brunsbüttel, Wilhelmshaven, Stade en Lubmin. GUD heeft de taak de FSRU's in Brunsbüttel en Stade en de landterminals op diezelfde locaties aan te sluiten op haar hogedruknet. Dat doen we door in hoog tempo vier nieuwe pijpleidingen aan te leggen. Na succesvolle aanleg van de eerste leiding, ging de aanleg van de twee volgende leidingen in 2023 gepaard met historisch zware regenval, waardoor extreem zwakke bodemomstandigheden ontstonden. In één van de leidingen werden bij inspectie beschadigingen aangetroffen, die door opzettelijk handelen van derden zijn veroorzaakt. Deze beschadigingen zijn hersteld en de leiding is met minimale vertraging alsnog begin 2024 - na zorgvuldige eindinspectie - in bedrijf genomen. De vierde en laatste leiding komt eind 2026 of begin 2027 gereed.

Om de grote invoedingsvolumes van de LNG-terminals aan te kunnen, bouwt GUD stroomafwaarts in haar net een nieuw volledig elektrisch compressorstation (Achim-West), dat in 2026 of 2027 gereedkomt. Het bestaande compressorstation Achim/Embsen heeft enorm aan belang gewonnen sinds de Russische inval in Oekraïne en de ontbrekende gasvolumes uit het oosten. De compressoren op dit station zijn permanent in bedrijf om aan de huidige capaciteitsvraag te voldoen. Dat betekende dat er geen back-up beschikbaar was voor de twee geïnstalleerde compressoreenheden en dat een uitval van een van hen een aanzienlijke impact zou hebben op de voorzieningszekerheid. Daarom hebben we in 2023 in recordtijd een nieuw compressorgebouw gebouwd in Embsen en hebben we een compressoreenheid verplaatst van het compressorstation Quarnstedt naar Embsen. Dit werk is in oktober 2023 afgerond. 

LNG in Nederland
We werken aan initiatieven om de bestaande capaciteit van de vaste LNG-terminal op de Maasvlakte (Gate terminal) en de tijdelijke LNG-terminal in de Eemshaven (EemsEnergyTerminal) uit te breiden. Bij Gate gaat het om een vierde tank met een hervergassingscapaciteit van 4 bcm. De nieuwe capaciteit is al verkocht op basis van langlopende overeenkomsten en wordt naar verwachting in de tweede helft van 2026 operationeel. De totale investering bedraagt ongeveer € 350 miljoen. In de Eemshaven wordt een technische optimalisatie van de bestaande installatie onderzocht van 8 bcm naar 10 bcm. De investeringen op beide locaties zijn geschikt voor de transitie naar groene waterstof. 

Ombouw industriële grootverbruikers 
Bij wet is bepaald dat de industriële grootverbruikers in Nederland die meer dan 100 miljoen m3 gas per jaar (0,98 TWh) afnamen in de gasjaren 2017/2018 en 2018/2019, moeten stoppen met het afnemen van laagcalorisch gas per 1 oktober 2022. Het gaat om negen bedrijven, waarvan de gezamenlijke vraag ongeveer 3 bcm (29,3 TWh) per jaar is. Vijf grootverbruikers zijn inmiddels overgezet of afgeschakeld. De resterende ombouwprojecten hebben te maken met vertraging door langlopende vergunningstrajecten en de landelijke stikstofoxideproblematiek. De recente ‘Porthos-uitspraak’ biedt echter zicht op een snelle doorstart. De nog over te zetten locaties hebben een tijdelijke ontheffing gekregen voor de afname van laagcalorisch gas, die van kracht is tot aan hun omschakeldatum.

Omschakelprogramma’s buurlanden 
De buurlanden van Nederland zijn ook deels afhankelijk van laagcalorisch gas. Anders dan in Nederland, waar gekozen is om een stikstofinstallatie te bouwen om laagcalorisch gas te produceren ter vervanging van het Groningengas, is in Duitsland, Frankrijk en België besloten dat alle eindgebruikers moeten overstappen op hoogcalorisch aardgas. Zij moeten hiervoor hun apparatuur zoals verwarmingsketels, fornuizen en ovens laten aanpassen. De omschakelprogramma’s bij de huishoudens in Duitsland, Frankrijk en België voor de afbouw van hun vraag naar Nederlands laagcalorisch gas verlopen volgens planning. De export daalt mede daardoor met gemiddeld 2 tot 3 bcm (20-30 TWh) per jaar, tot nagenoeg nul aan het einde van dit decennium.

ICT-zekerheid

Transport en opslag van energie is zo vitaal voor de samenleving dat uitval of verstoring tot ernstige maatschappelijke ontwrichting kan leiden en een bedreiging kan vormen voor de nationale veiligheid. De netten van Gasunie behoren daarmee tot de zogeheten vitale infrastructuur. Gasunie werkt samen met overheden en andere infrastructuurbeheerders aan het beschermen van deze vitale infrastructuur.

Een voorwaarde voor het garanderen van leveringszekerheid is dat onze digitale systemen en digitale gegevens adequaat worden beveiligd. De geopolitieke ontwikkelingen als gevolg van de Oekraïne-oorlog hebben voor het tweede jaar op rij geleid tot een verhoogde aandacht voor en versterking van bestaande beveiligingsmaatregelen in alle ICT-domeinen en een verhoogde aandacht voor bedrijfscontinuïteit en veerkracht. Er heerst een algemeen besef binnen de organisatie dat deze aspecten voortdurend aandacht nodig hebben.

Onze focus op informatiebeveiliging is niet alleen naar binnen gericht. Gezien het vitale belang van een ononderbroken energievoorziening voor Nederland, Duitsland en de rest van Europa, werken we samen met andere partijen in de energieketen en met overheden om mogelijke toekomstige verstoringen van de energievoorziening en het transport te kunnen voorkomen.

Onze maatregelen voor IT-beveiliging en bedrijfscontinuïteit in 2023 waren afgestemd op de digitale interne en externe bedreigingen. Er waren geen ICT-verstoringen met gevolgen voor de essentiële bedrijfsprocessen. Potentiële crisissituaties en bedrijfsverstoringen, bijvoorbeeld als gevolg van kwetsbaarheden in software van leveranciers, zijn adequaat opgelost.

Wat Gasunie doet aan cyberveiligheid

  • Cyberveiligheid, bedrijfscontinuïteit en crisismanagement maken deel uit van onze governancestructuur. 
  • We controleren voortdurend systemen, netwerken, toepassingen en diensten op incidenten, gebeurtenissen en bedreigingen in verband met bijvoorbeeld datalekken en cyberaanvallen. 
  • We voeren regelmatig interne en externe beveiligingsaudits en penetratietests uit van de systemen, producten en praktijken van het bedrijf die van invloed zijn op de gegevens van gebruikers en de toegang tot systemen. 
  • Onderdeel van de ISO27001-certificeringen zijn de verplichte jaarlijkse audits. Deze worden al negen jaar lang jaarlijks uitgevoerd voor Nederland en zeven jaar voor Duitsland, met positieve beoordelingen. 
  • Diverse overheden voeren cyberbeveiligingsinspecties uit op basis van Europese en nationale wet- en regelgeving. Daarnaast voeren we zelf beoordelingen uit zoals vereist door de Nederlandse, Duitse en Britse overheid. 
  • We nemen deel aan diverse, (deels) terugkerende cybersecurity- en crisismanagementoefeningen binnen de energietransportsector en met de overheid. 
  • We voeren in Nederland en in Duitsland bewustmakingsprogramma's voor bedrijfsbeveiliging uit die alle aspecten van informatiebeveiliging omvatten, om onze medewerkers bewust te maken van risico's voor informatiebeveiliging en hun gedrag te verbeteren door hier voortdurend de aandacht op te vestigen.

Snel samen een calamiteit verhelpen


Beschadigde leiding met meerdere partijen hersteld zonder levering te onderbreken 
Het is druk in de Nederlandse ondergrond. Gasunie beheert duizenden kilometers leiding en deelt de beschikbare ruimte met tal van andere partijen. Om ervoor te zorgen dat onze leidingen niet beschadigen, hebben we uitgebreide procedures en voorzorgsmaatregelen. Toch gaat het wel eens mis. Zo ziet een van onze toezichthouders op een woensdag in juni 2023 dat er ineens vier nieuwe lichtmasten bij een voetbalveld in Spaarndam staan. Een ervan staat min of meer boven op een van onze leidingen. We komen direct in actie.


Leidingschade
De aannemer heeft niet de vereiste KLIC-melding (graafmelding) gedaan. Hij is dus aan de slag gegaan zonder dat Gasunie had beoordeeld of dit wel veilig was. Bij een aardgasleiding met ongeveer een meter doorsnede had dit ernstige gevolgen kunnen hebben. De druk in de leiding wordt met 10% verlaagd en we laten Korf KB, specialist in de coating van pijpleidingen, onderzoeken of de zwakstroom die op onze leiding staat ook meetbaar is op de mast. Dat zou namelijk betekenen dat de mast contact maakt met de leiding. Dit blijkt het geval. 


Levering niet onderbreken
Nu komen alle koppen bij elkaar. In een driehoeksoverleg tussen onze Centrale Commando Post en onze afdelingen Operations Assets en Veiligheid Inspectie worden de vervolgstappen bepaald. De verlaagde druk kan op termijn leveringsproblemen veroorzaken. We moeten dit dus snel oplossen. Calamiteitenaannemer Visser & Smit Hanab komt naar het sportveld met onder andere een graafmachine, zuigwagen en calamiteitencontainer vol materialen. Een speciaal samengebracht operationeel crisisteam besluit dat de leiding moet worden vrijgezogen. Daarvoor moet de druk in de leiding wel verder omlaag. En dat kan alleen met een noodreduceerstation en noodleiding. Met man en macht werkt iedereen van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat door om de leiding vrij te maken en de beschadigde coating te herstellen. Op zaterdagavond is de calamiteit verholpen.


Samen keihard werken
Natuurlijk staat er voor dit soort incidenten een heel proces klaar. Toch is elke situatie anders. Samen met alle betrokken partijen bepalen we wat er wanneer moet gebeuren. Daarbij staan we continu met elkaar in contact en beschikt iedereen gelijktijdig over dezelfde informatie. Juist dat snelle schakelen en samen keihard werken zorgt ervoor dat we dit soort incidenten veilig kunnen verhelpen. Zonder de leveringszekerheid in gevaar te brengen.

Onze storingsdienst met vakkundige mensen en storingscontainers kan 24/7 uitrukken bij dit soort incidenten. Het is mooi werk, vooral omdat je van tevoren niet precies weet wat je zult aantreffen. Samen krijgen we goede dingen voor elkaar en lossen we calamiteiten veilig en snel op.

Piet Haasnoot
Auteur: Piet Haasnoot Hoofduitvoerder bij calamiteitenaannemer Visser & Smit Hanab