Nadere toelichting op de geconsolideerde jaarrekening

De Russische inval in Oekraïne had directe gevolgen voor de operationele activiteiten van Gasunie. Daarvan afgeleid zagen we ook effecten op onze financiële resultaten en financiële positie. Dit heeft gevolgen voor meerdere posten in de jaarrekening. Onderstaand vatten we de belangrijkste gevolgen samen.

Gestegen omzet en energiekosten
De netto-omzet nam met ca. € 870 miljoen toe ten opzichte van het vorige boekjaar. De stijging van de omzet is met name te verklaren door hogere gerealiseerde opbrengsten uit gereguleerde capaciteitsveilingen en de verkoop van zogenaamde afschakelbare transportcapaciteit. Waar onze gasstromen voorheen oost-west georiënteerd waren, zagen we in 2022 hierin een ommekeer. Nederland ontving significant grotere gasstromen uit Noorwegen, Groot-Brittannië, België en vanuit de import van LNG. Duitsland zag zijn bevoorrading vanuit Noorwegen en Nederland sterk stijgen. 

De gereguleerde omzet die de toegestane omzet te boven gaat, geven we de komende jaren terug aan de markt. Daarvoor zorgt het systeem van regulering in zowel Nederland als Duitsland. Als de werkelijke omzet afwijkt van de door de toezichthouder toegestane omzet, wordt het verschil verrekend in de tarieven van volgende jaren. Onder de huidige IFRS-standaarden mogen we de toekomstige verrekeningen niet in de balans opnemen en niet op de omzet en het resultaat in mindering brengen. We verantwoorden deze verrekeningen pas in het jaar waarin de verrekening plaatsvindt. Onze omzet in 2022 was substantieel hoger dan de door de toezichthouder toegestane omzet. Dit betekent echter ook dat we het surplus in de volgende boekjaren zullen verrekenen met de tarieven die marktpartijen betalen voor het gereguleerde aardgastransport, wat in die jaren een dempend effect heeft op de toegestane omzet.

Ook de gestegen energieprijzen raken Gasunie rechtstreeks. De kosten van energie en netwerkbeheer namen toe met ca. € 290 miljoen. We gebruiken gas en elektriciteit ten behoeve van het gastransport en de gasopslag en ten behoeve van de productie van stikstof voor conversiedoeleinden. De stijging in de kosten ten opzichte van 2021 is met name het gevolg van de substantieel hogere prijzen voor de inkoop van energie en een lichte toename in de inzet van compressiecapaciteit. De gestegen energiekosten kunnen we in Nederland in het gereguleerde domein onder de huidige reguleringsmethode niet volledig doorbelasten aan onze klanten, omdat de toezichthouder het prijsrisico vooralsnog aan de netbeheerder heeft toegewezen.

Nadere informatie over de omzet en energiekosten is opgenomen in noot 3 ‘Financiële informatie per segment’ en noot 27 ‘Netto-omzet’ resp. noot 30 ‘Overige kosten’.

Ontwikkelingen Nord Stream
Gasunie heeft een 9% financieel belang in de sinds 2012 operationele Nord Stream-pijpleiding. Als gevolg van de inval van Rusland in Oekraïne op 24 februari 2022 en de geleidelijke beperking van de gasstromen in de maanden daaropvolgend, was het risicoprofiel van het aandeelhouderschap van Gasunie in Nord Stream reeds substantieel toegenomen. Dit hogere risicoprofiel heeft bij het opstellen van de halfjaarrekening per 30 juni 2022 reeds geleid tot een reëlewaarde-aanpassing van ons belang in Nord Stream van ca. € 500 miljoen naar ca. € 240 miljoen.

Op 26 september 2022 zijn beide transportleidingen van Nord Stream door een aantal explosies ernstig beschadigd geraakt en als gevolg daarvan niet inzetbaar voor het gastransport. We hebben ultimo 2022 meerdere scenario’s ten aanzien van de toekomst van Nord Stream overwogen en de financiële gevolgen daarvan beoordeeld. Op basis van onze geactualiseerde risico-inschatting inclusief onze verwachtingen ten aanzien van toekomstige dividenden hebben wij besloten om de waarde van ons belang in Nord Stream ultimo 2022 op € nihil te stellen.

Nadere informatie over de waardering van Nord Stream is opgenomen in noot 9 ‘Overige deelnemingen’.

Investeringen in verminderen afhankelijkheid Russisch gas en borging leveringszekerheid
In 2022 hebben we fors geïnvesteerd in het verminderen van de afhankelijkheid van Russisch gas. Eén van de belangrijkste maatregelen die genomen is om de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen en de leveringszekerheid te borgen, betreft het faciliteren van de toevoer van aardgas naar Nederland en de rest van Europa met een alternatieve herkomst. Gasunie draagt hieraan bij via haar nieuw opgerichte groepsmaatschappij EemsEnergy Terminal B.V (EemsEnergyTerminal). EemsEnergyTerminal zet hiertoe sinds september 2022 twee drijvende LNG-installaties in. Deze installaties worden vanuit de Eemshaven geëxploiteerd en kunnen LNG – dat door LNG-tankers wordt aangevoerd – opslaan en regassificeren. Hierna wordt het aardgas in het gastransportnet van GTS gevoed. 

De activiteiten van EemsEnergyTerminal hebben op een aantal onderdelen van de jaarrekening een significante impact. Dit betreft vooral de investeringen in de materiële vaste activa en de gebruiksrecht activa (zoals opgenomen in Noot 5 ‘Materiële vaste activa’) en de bijbehorende leaseverplichtingen (zoals opgenomen in Noot 17 ‘Leaseverplichtingen’).

Voorts heeft GTS waarborgen getroffen voor de pieklevering aan de leveranciers van kleinverbruikers in Nederland. Hoewel deze taak niet nieuw is, is deze taak in 2022 wel anders ingevuld dan voorheen. Gezien de volatiele gasmarkt heeft GTS het benodigde gas voor de piektaak zelf ingekocht, waar dit voorheen deels werd uitbesteed aan marktpartijen. Dit leidde ultimo 2022 tot het in de balans opnemen van ca. € 100 miljoen aan fysieke gasvoorraden. Deze gasvoorraden zijn exclusief bedoeld en aangehouden voor pieklevering en niet voor handelsdoeleinden overeenkomstig de wettelijke taak van GTS hieromtrent. Nadere informatie over deze gasvoorraden is opgenomen in noot 11 ‘Voorraden’.

Kredietrisico en beheersingsmaatregelen
De stijging van de energieprijzen leidt voor marktpartijen tot grotere financiële risico’s op de energiemarkten. Partijen actief op de energiemarkten vragen sneller of hogere financiële zekerheden vanwege het toegenomen kredietrisico. Het gaat om zekerheden in de vorm van bankgaranties, security deposits of aandeelhoudersgaranties. Ook Gasunie vraagt in voorkomende gevallen garanties van zijn afnemers voor de reservering van transport- en opslagcapaciteit. De aard en omvang van de garanties wordt bepaald aan de hand van het risico dat we lopen op individuele afnemers. Ultimo 2022 hebben we voor ca. € 850 miljoen aan garanties verkregen ter afdekking van het kredietrisico op capaciteitsreserveringen. Ca. € 300 miljoen hiervan is ultimo 2022 als onderpand in de vorm van liquiditeiten aan ons betaald. Ten opzichte van 2022 is dit een stijging van ca. € 250 miljoen. 

Gasunie bewaakt het kredietrisico continu. In 2022 hebben we voor één van onze klanten in Duitsland – hoewel deze afnemer financieel wel kredietwaardig te achten is – een afwaardering moeten doen op de openstaande vorderingen van ca. € 9 miljoen op grond van het niet-nakomen van de contractuele betaalverplichtingen. Gasunie spant zich in om deze vorderingen alsnog te incasseren. Mocht incasso van de vorderingen alsnog onmogelijk blijken, dan wordt de afwaardering vergoed onder de toepasselijke reguleringsmethode. Betreffende klant heeft ultimo 2022 geen transportovereenkomsten meer met Gasunie Deutschland.

Mede door de stijging van de onderpandontvangsten was ultimo 2022 sprake van een surplus in de kortlopende liquiditeitspositie ten opzichte van de normale situatie, waarbij een beperkt liquiditeitssaldo wordt aangehouden. Mede hierdoor bestond ultimo 2022 in tegenstelling tot voorgaande jaren geen noodzaak gebruik te maken van kortlopende depositoleningen en Euro Commercial Paper (ECP).

Nadere informatie over het kredietrisico is opgenomen in noot 25 ‘Financiële instrumenten’. Informatie over onze liquiditeitspositie is opgenomen in het kasstroomoverzicht, in noot 14 ‘Liquide middelen’ en noot 23 ‘Kortlopende financieringsverplichtingen’. 

Gastransportnetwerk Nederland
Aanleiding voor de bedrijfswaardeberekening door GTS ultimo 2022 was de significante stijging van de energieprijzen in 2022 zonder de regulatoire mogelijkheid om deze in de toekomst volledig te mogen verrekenen. Daarnaast was sprake van een stijging in de relevante marktrentes ultimo 2022. Deze marktrentes vormen de basis voor de IFRS-disconteringsvoet, zoals gebruikt in de bedrijfswaardeberekening. 

De uitkomsten van de bedrijfswaardeberekening ultimo 2022 is dat de realiseerbare waarde van het gastransportnetwerk in Nederland ongeveer gelijk is aan de boekwaarde daarvan.

Gastransportnetwerk Duitsland
Aanleiding voor de bedrijfswaardeberekening door Gasunie Deutschland en een aantal van haar joint-ventures ultimo 2022 was de publicatie van de nieuwe uitgangspunten die de basis vormen voor de regulering van transportactiviteiten in Duitsland voor de periode 2023-2027. 

De uitkomst van de bedrijfswaardeberekening ultimo 2022 is dat de realiseerbare waarde van het gastransportnetwerk in Duitsland ca. € 117 miljoen lager is dan de boekwaarde van de activa. Dit bedrag is in de winst-en-verliesrekening voor € 109 miljoen als bijzondere waardevermindering op materiële vaste activa opgenomen en voor € 8 miljoen opgenomen in het resultaat uit joint-ventures. 

BBL-interconnector
Aanleiding voor de bedrijfswaardeberekening voor ons 60% belang in de BBL-interconnector was een wijziging in de lange termijn assumpties met betrekking tot de aardgasvraag in het Verenigd Koninkrijk en daarvan afgeleid de behoefte aan transportcapaciteit tussen het Verenigd Koninkrijk en Europa (onder meer via de BBL-interconnector). De recente ontwikkelingen op de Europese energiemarkten zijn hier de belangrijkste oorzaak van. Bijstelling van deze verwachtingen heeft invloed op de hoogte van de kasstromen en daarmee op de waardering van ons belang in de BBL-interconnector.

De uitkomst van de bedrijfswaardeberekening ultimo 2022 is dat de realiseerbare waarde van de BBL-interconnector voor het aandeel dat Gasunie heeft ca. € 50 miljoen lager is dan de boekwaarde van de activa. Dit bedrag is in de winst-en-verliesrekening als bijzondere waardevermindering op materiële vaste activa opgenomen. 

In 2022 vonden, net als in 2021, geen bedrijfscombinaties plaats. Wel zijn in 2022 een aantal nieuwe entiteiten opgericht. Deze nieuwe entiteiten richten zich onder andere op het ontwikkelen van CCS-, warmte- en waterstofactiviteiten. Daarnaast richtten we in 2022 EemsEnergyTerminal op met als doel het verminderen van de afhankelijkheid van Russisch gas en het borgen van de leveringszekerheid. De oprichting van deze entiteit had significante invloed op een aantal jaarrekeningposten, zoals toegelicht in noot 1 ‘Significante aangelegenheden en gebeurtenissen in 2022'.

De oprichting van de overige entiteiten had geen significante invloed op het geconsolideerde resultaat en de geconsolideerde kasstromen over 2022 of het geconsolideerde vermogen ultimo 2022. We lichten deze effecten om die reden niet nader toe in deze jaarrekening. De nieuw opgerichte entiteiten zijn opgenomen in noot 56 ‘Overzicht groepsmaatschappijen en deelnemingen’.

De financiële informatie wordt gesegmenteerd naar de activiteiten van de vennootschap. De operationele segmenten weerspiegelen de managementstructuur. De vennootschap onderscheidt de volgende segmenten:

• Gasunie Transport Services
  Dit segment beslaat het netbeheer in Nederland en is verantwoordelijk voor de aansturing van het aardgastransport, de ontwikkeling van het aardgasnetwerk en de bijbehorende installaties en het bevorderen van de marktwerking.
  
  
• Gasunie Deutschland
  Dit segment beslaat het netbeheer in Duitsland en is verantwoordelijk voor de aansturing van het aardgastransport, de ontwikkeling van het aardgasnetwerk en de bijbehorende installaties en het bevorderen van de marktwerking.
  
  
• Participations
  Dit segment richt zich op het ontwikkelen van projecten ten behoeve van de energietransitie, het optimaal benutten van de bestaande deelnemingen en het faciliteren van de komst van nieuwe gasstromen naar Noordwest-Europa via LNG-aanvoer en langeafstandspijpleidingen. Onder dit segment vallen ook een aantal samenwerkingsverbanden voor pijpleidingen die het Gasunie-transportnet verbinden met buitenlandse markten.

De grondslagen voor de waardering en de resultaatbepaling van de segmenten zijn gelijk aan de grondslagen zoals gehanteerd bij het opstellen van deze geconsolideerde jaarrekening. De activa, opbrengsten en resultaten van een segment omvatten zowel posten die rechtstreeks tot dat segment behoren als posten die redelijkerwijs aan dat segment kunnen worden toegerekend. Omdat de financiering van de vennootschap overwegend op concernniveau plaatsvindt, vindt geen segmentering van de passiva plaats en wordt hierover daarom niet separaat gerapporteerd. Transacties tussen bedrijven die toebehoren aan de segmenten worden verricht tegen een zakelijke grondslag. In de financiële informatie per segment elimineren we transacties tussen segmenten.

Gedurende 2022 heeft het segment Gasunie Transport Services voor € 59,6 miljoen (2021: € 16,9 miljoen), het segment Gasunie Deutschland voor € 0,6 miljoen (2021: € 0,4 miljoen) en het segment Participations voor € 68,5 miljoen (2021: € 28,7 miljoen) aan inter-segment diensten geleverd.

De gealloceerde activa omvat de materiële vaste activa, de investeringen in joint ventures en geassocieerde deelnemingen en de investeringen in de overige deelnemingen. De niet-gealloceerde activa bestaan uit de uitgestelde belastingvorderingen en de vlottende activa.

De investeringen in en de afschrijvingen van materiële vaste activa (inclusief de gebruiksrecht activa) en de andere belangrijke niet-geldelijke posten zijn als volgt:

De andere belangrijke niet-geldelijke posten bestaan onder meer uit de mutaties in de personele- en overige voorzieningen, de resultaten op desinvesteringen en bepaalde kosten van de toegezegd-pensioen regeling. In 2022 werden de andere belangrijke niet-geldelijke posten significant beïnvloed door de bijzondere waardeverminderingen, zoals toegelicht in Noot 4 ‘Onderzoek naar bijzondere waardeverminderingen’.

De onderverdeling van de activa naar geografisch gebied is als volgt:

De in de tabel opgenomen vaste activa omvat de materiële vaste activa alsmede het aandeel in de joint ventures, de geassocieerde deelnemingen en de overige deelnemingen. De lagere activawaarde buiten Nederland is met name het gevolg van de reëlewaardemutatie van het belang in Nord Stream en de bijzondere waardevermindering van de materiële vaste activa van BBL Company en van Gasunie Deutschland. De hogere activawaarde in Nederland is met name het gevolg van de investeringen in EemsEnergyTerminal.

De investeringen in joint ventures in 2022 zien met name toe op onze belangen in German LNG en Porthos.

Een nadere toelichting op de mutaties in joint ventures en geassocieerde deelnemingen is opgenomen in noot 7 ‘Investeringen in joint ventures’ en noot 8 ‘Investeringen in geassocieerde deelnemingen’.

Aan het eind van iedere verslaggevingsperiode onderzoeken we of sprake is van indicaties voor bijzondere waardeverminderingen van vaste activa. Daarnaast onderzoeken we of er aanleidingen bestaan om reeds eerder verantwoorde bijzondere waardeverminderingen terug te nemen.

Onderstaand volgt voor de belangrijkste kasstroom genererende eenheden onze analyse.

Een tweede – meer afgeleid – effect van de ontwikkelingen op de energiemarkten en algemene economische ontwikkelingen en onzekerheden zijn de hoge inflatie en als reactie daarop de gestegen marktrentes. De disconteringsvoet die gebruikt wordt onder IFRS is gebaseerd op de relevante marktrentes op de balansdatum en wijkt daarmee af van de wijze waarop de ACM de kapitaalkostenvergoeding bepaalt voor de toegestane inkomsten van GTS. Abrupte stijgingen in de (spot)marktrentes – zoals we deze in 2022 hebben gezien – hebben onder IFRS daarmee een mogelijk effect op de waardering van het gastransportnetwerk ultimo 2022. 

Voorafgaand aan het onderzoek naar bijzondere waardeverminderingen ultimo 2022 bedroeg de boekwaarde van het gastransportnetwerk, dat als één samenhangende kasstroom genererende eenheid wordt beschouwd, ca. € 5,9 miljard.

Testmethode
Het management maakt gebruik van een bedrijfswaardeberekening (value in use) om de realiseerbare waarde van het gastransportnetwerk vast te stellen. De indirecte opbrengstwaarde is bepaald aan de hand van een Discounted Cash Flow (DCF) Model. Een directe opbrengstwaarde was ultimo 2022 niet beschikbaar; er zijn geen aanwijzingen dat de directe opbrengstwaarde hoger is dan de indirecte opbrengstwaarde.

Uitgangspunt bij het bepalen van de realiseerbare waarde en belangrijkste veronderstellingen en schattingen
Bij het bepalen van de realiseerbare waarde is in beginsel uitgegaan van de bepalingen in het reguleringskader, zoals dat in het Methodebesluit GTS 2022-2026 en in andere van toepassing zijnde regelingen en besluiten is vastgelegd. 

Uitgangspunt voor de geprognosticeerde inkomsten in de periode 2023-2026 zijn de op basis van het methodebesluit GTS 2022-2026 verwachte toegestane inkomsten en daaruit afgeleide kasstromen. Voor de periode na 2026 is de waarde van het netwerk afgeleid van de dan verwachte gestandaardiseerde activawaarde (terminal value approach). De gestandaardiseerde activawaarde is de waarde van de investeringen die de netbeheerder met een redelijk rendement via de tarieven in rekening mag brengen.

Uitgangspunt voor de geprognosticeerde uitgaven en andere variabelen, zoals de verwachte operationele kostenontwikkeling (inclusief de energiekostenontwikkelingen), het investeringsniveau en de IFRS-disconteringsvoet, zijn door het management van de vennootschap bepaald. De belangrijkste operationele en investeringskasstromen (relevant voor de kapitaalkostenvergoeding en de nacalculatie daarvan) zijn gebaseerd op het door de raad van bestuur goedgekeurde business plan voor de komende drie jaren en op een recente meerjarenprognose voor de middellange termijn.

Het totaal van de vaste activa van GTS wordt beschouwd als één kasstroomgenererende eenheid, met uitzondering van de activa in ontwikkeling, gehuurde terreinen en de permanente gasvoorraad in de leidingen. Deze activa worden verondersteld niet aan een bijzondere waardevermindering onderhevig te zijn.

De belangrijkste uitgangspunten in de bedrijfswaardebepaling zijn hierna toegelicht:

Efficiency na de reguleringsperiode 2022-2026
Voor de reguleringsperiode 2022-2026 is de gemiddeld gewogen statische efficiency van GTS door de ACM op basis van een benchmarkonderzoek vastgesteld op 96,1% (voorgaande methodebesluit: 88,6%). GTS heeft in de voorbije jaren aantoonbaar gewerkt aan het verbeteren van haar efficiency, onder meer door middel van personele herstructureringen, structurele kostenbesparingen en onderhoudsoptimalisatie. Het management werkt ook in de komende jaren onverminderd door aan het nog verder optimaliseren van de efficiency.

GTS vindt dat de robuustheid van het benchmarkonderzoek van de ACM beperkt is en dat dit onderzoek geen basis biedt voor de opgelegde efficiëntieafslag. GTS heeft bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) beroep ingesteld tegen (de wijze van bepaling van) de statische efficiency. Naar de mening van GTS dient een statische efficiëntiescore van 100% toegekend te worden. Naast de inhoudelijke tekortkomingen van het gebruikte benchmarkmodel, is het onderzoek naar onze mening voor ons ook onvoldoende inzichtelijk en controleerbaar. Uitkomsten van deze beroepszaak worden medio 2023 verwacht.

In het kader van de bedrijfswaardeberekening ultimo 2022 is met de voorlopige aanname gewerkt dat de gemiddeld gewogen statische efficiency voor de reguleringsperiode 2022-2026 gehandhaafd blijft op 96,1%. Voor de periode na 2026 rekenen we met een statische efficiency van 100%.

Energiekosten
Ten aanzien van het prijsrisico van de energiekostenontwikkeling wordt in het methodebesluit GTS 2022-2026 geen volledige nacalculatie toegepast. GTS heeft hier beroep tegen ingesteld bij het CBb. Inzet van GTS is volledige nacalculatie van de totale energiekosten. De uitkomsten van deze beroepszaak worden medio 2023 verwacht. Vooruitlopend hierop – en mede gegeven de unieke situatie op de energiemarkten in 2022 – is de ACM voornemens een incidentele correctie op de energiekosten die GTS in 2022 heeft gemaakt, toe te passen. De correctie wordt in de tarieven over 2024 verrekend. Voor de bedrijfswaardeberekening ultimo 2022 is verondersteld dat deze correctie in de toekomstige jaren wordt gecontinueerd.

Kapitaalskostenvergoeding – ACM WACC
In het methodebesluit voor de reguleringsperiode 2022-2026 is een kapitaalkostenvergoeding opgenomen die onder meer afhankelijk is van een door de ACM bepaalde WACC. Voor investeringen vanaf 2022 is de nominale WACC bepaald op 3,0% vóór belastingen. Voor bestaand vermogen is de nominale WACC vóór belastingen vanaf 2023 eveneens 3,0%. Jaarlijks bepaalt de ACM de werkelijke van toepassing zijnde WACC, welke vervolgens nagecalculeerd en verrekend wordt in de toegestane omzet van GTS in de daaropvolgende jaren. Bij het opstellen van de impairment test is rekening gehouden met de mogelijke effecten van een nacalculatie van dit onderdeel van de kapitaalkostenvergoeding. 

IFRS-disconteringsvoet
Bij het uitvoeren van de bedrijfswaardeberekening is gerekend met een nominale disconteringsvoet vóór belastingen van 5,6%. Bij het uitvoeren van de bedrijfswaardeberekening in 2020 werd gerekend met een nominale disconteringsvoet vóór belastingen van 2,9%. Rond de balansdatum van 31 december 2022 was een piek in de relevante marktrentes zichtbaar. Hoewel de marktrentes sindsdien licht zijn gedaald, mag bij het uitvoeren van de bedrijfswaardeberekening op grond van IFRS-bepalingen geen rekening gehouden worden met de daling na de balansdatum.

Sensitiviteitsanalyse
De realiseerbare waarde is gebaseerd op belangrijke veronderstellingen en assumpties. De invloed van wijzigingen in deze veronderstellingen en assumpties kan aanzienlijk zijn. In onderstaande tabel is indicatief het effect aangegeven van een wijziging van een belangrijke veronderstelling op de realiseerbare waarde. De wijziging wordt verondersteld aan begin van de reguleringsperiode plaats te vinden onder overige gelijkblijvende omstandigheden.

Uitkomst van het onderzoek
Op basis van de uitgevoerde bedrijfswaardeberekening concludeert het management dat de realiseerbare waarde van gastransportnetwerk in Nederland nagenoeg gelijk is aan de boekwaarde daarvan. Er is derhalve geen sprake van een bijzondere waardevermindering of een terugname van een eerder verantwoorde bijzondere waardevermindering. 

Voorafgaand aan het onderzoek naar bijzondere waardeverminderingen ultimo 2022 bedroeg de boekwaarde van het gastransportnetwerk ca. € 1,5 miljard. Onderdeel van de kasstroomgenererende eenheid Gasunie Deutschland zijn ook onze belangen in de joint-ventures NETRA en DEUDAN. Omdat NETRA en DEUDAN net als Gasunie Deutschland netbeheeractiviteiten ondernemen, worden de algemene en regulatoire aannames die worden toegepast op Gasunie Deutschland ook op de waardering van deze entiteiten toegepast. Voorafgaand aan het onderzoek naar bijzondere waardeverminderingen ultimo 2022 bedroeg de boekwaarde van deze joint-ventures gezamenlijk ca. € 0,1 miljard.

Testmethode
Het management maakt gebruik van een bedrijfswaardeberekening (value in use) om de realiseerbare waarde van het gastransportnetwerk vast te stellen. De indirecte opbrengstwaarde is bepaald aan de hand van een Discounted Cash Flow (DCF) Model. Een directe opbrengstwaarde was ultimo 2022 niet beschikbaar; er zijn geen aanwijzingen dat de directe opbrengstwaarde hoger is dan de indirecte opbrengstwaarde.

Uitgangspunt bij het bepalen van de realiseerbare waarde en belangrijkste veronderstellingen en schattingen
Bij het bepalen van de realiseerbare waarde is in beginsel uitgegaan van de variabelen zoals deze zijn opgenomen in de Duitse van toepassing zijnde regelingen en besluiten ultimo 2022.

Uitgangspunt voor de geprognosticeerde inkomsten in de reguleringsperiode 2023-2027 zijn de verwachte toegestane inkomsten volgens de bepalingsmethodiek van de BNetzA en de daaruit afgeleide kasstromen. Voor de periode na 2027 is de waarde van het netwerk afgeleid van de dan verwachte gestandaardiseerde activawaarde (terminal value approach). De gestandaardiseerde activawaarde is de waarde van de investeringen die de netbeheerder met een redelijk rendement via de tarieven in rekening mag brengen.

Uitgangspunt voor de geprognosticeerde uitgaven en andere variabelen, zoals de verwachte operationele kostenontwikkeling, het investeringsniveau en de IFRS-disconteringsvoet, zijn door het management van de vennootschap bepaald. De belangrijkste kasstromen zijn gebaseerd op het door de raad van bestuur goedgekeurde business plan voor de komende drie jaren (geactualiseerd met de meest recente informatie omtrent de toegestane tarieven voor 2023), het door de BNetzA goedgekeurde investeringsplan van Gasunie Deutschland en op een recente meerjarenprognose voor de middellange termijn. De stijging van de energiekosten is niet als belangrijke veronderstelling aangemerkt. Op grond van het vigerende reguleringskader kunnen deze kosten worden doorberekend aan klanten.

De belangrijkste uitgangspunten in de bedrijfswaardebepaling zijn hierna toegelicht:

Toegestaan rendement op eigen vermogen
De BNetzA heeft het rendement op het eigen vermogen voor de nieuwe reguleringsperiode vastgesteld op 5,07% vóór belastingen voor nieuwe activa en 3,51% vóór belastingen voor oude activa. Voorheen was het toegestane rendement 6,91% resp. 5,12% vóór belastingen. Zoals vele andere netbeheerders heeft Gasunie Deutschland bezwaar aangetekend met betrekking tot de vaststelling van het eigen vermogen door de BNetzA. Uitkomst van de rechtszaak wordt medio 2023 verwacht. In de bedrijfswaardeberekening is gerekend met de door de BNetzA bepaalde percentages.

Kostenbasis
Voor de reguleringsperiode 2023-2027 heeft de BNetzA in 2022 de toegestane inkomsten bepaald. Mede hieraan ten grondslag ligt de kostenbasis van Gasunie Deutschland. In juni 2021 diende Gasunie Deutschland zijn kostenaanvraag in bij de BNetzA. De kostenaanvraag is gebaseerd op de in het zogenaamde ‘fotojaar’ 2020 gemaakte kosten. Het overleg over de kostenaanvraag werd in 2022 afgerond en eind april 2022 ontvingen wij de definitieve resultaten. Gasunie Deutschland kan zich verenigen met de uitkomsten hiervan; er zijn geen onderhanden bezwaarprocedures.

Individuele efficiëntieparameter (X-ind)
De BNetzA heeft in 2017 de individuele efficiëntieparameter (‘X-ind’) van Gasunie Deutschland vastgesteld voor de reguleringsperiode 2018-2022 vastgesteld. Zoals voorgeschreven in Duitse wet- en regelgeving is de individuele efficiëntiedoelstelling gebaseerd op een benchmarkprocedure. Begin 2023 is dit benchmarkonderzoek afgerond en zijn de uitkomsten door de BNetzA gepubliceerd. Net als in de reguleringsperiode 2018-2022 is Gasunie Deutschland aangemerkt als 100% efficiënt. In de bedrijfswaardeberekening ultimo 2022 is eveneens uitgegaan van een 100% individuele efficiency.

Algemene efficiëntieparameter (X-gen)
Begin 2022 is de BNetzA begonnen met de evaluatie van een nieuwe algemene efficiëntiefactor (‘X-gen’) die in de reguleringsperiode 2023-2027 voor alle beheerders gaat gelden. Initieel heeft de BNetzA alle benodigde gegevens opgevraagd bij de Duitse netbeheerders om de parameters voor het efficiëntiemodel te bepalen. In september 2022 is de consultatiefase gestart. De BNetzA heeft verschillende modellen voor bepaling van de X-gen voorgelegd. De verschillende modellen hebben verschillende uitkomsten voor Gasunie Deutschland. Definitieve besluitvorming over de X-gen wordt medio 2023 verwacht. Voor de bedrijfswaardeberekening ultimo 2022 hebben we een X-gen van 0,49% verondersteld. Dit is gelijk aan de X-gen voor de huidige reguleringsperiode (2018-2022). 

IFRS-disconteringsvoet
Bij het uitvoeren van de bedrijfswaardeberekening is gerekend met een nominale disconteringsvoet vóór belastingen van 5,8%. Rond de balansdatum van 31 december 2022 was een piek in de relevante marktrentes zichtbaar. Hoewel de marktrentes sindsdien licht zijn gedaald, mag bij het uitvoeren van de bedrijfswaardeberekening op grond van IFRS-bepalingen geen rekening gehouden worden met de daling na de balansdatum.

Sensitiviteitsanalyse
De realiseerbare waarde is gebaseerd op belangrijke veronderstellingen en assumpties. De invloed van wijzigingen in deze veronderstellingen en assumpties kan aanzienlijk zijn. In onderstaande tabel is indicatief het effect aangegeven van een wijziging van een belangrijke veronderstelling op de realiseerbare waarde. De wijziging wordt verondersteld aan begin van de reguleringsperiode plaats te vinden onder overige gelijkblijvende omstandigheden. 

Uitkomst van het onderzoek
Op basis van de beschikbare informatie concludeert het management dat de bijzondere waardevermindering van het gastransportnetwerk in Duitsland ultimo 2022 ca. € 117 miljoen bedraagt. Dit bedrag is voor € 109 miljoen toegewezen aan de materiële vaste activa en voor € 8 miljoen aan de lagere waardering van de belangen in de joint-ventures NETRA en DEUDAN.

Voorafgaand aan het onderzoek naar bijzondere waardeverminderingen ultimo 2022 bedroeg de boekwaarde van ons belang in de BBL-interconnector ca. € 0,2 miljard.

Testmethode
Gasunie maakt gebruik van een bedrijfswaardeberekening (value in use) om de realiseerbare waarde van de BBL-interconnector vast te stellen. De indirecte opbrengstwaarde is bepaald aan de hand van een Discounted Cash Flow (DCF) Model. Als gevolg van de verplichte uittreding van een 20% mede-eigenaar (Uniper) uit BBL Company eind 2022, was eveneens een afleidbare directe opbrengstwaarde beschikbaar rondom de balansdatum op grond van biedingen van derden op het belang van Uniper. Op grond van de relevante IFRS-bepalingen vindt waardering van ons belang in de BBL-interconnector plaats tegen de hogere indirecte opbrengstwaarde. Hieronder volgt een nadere detaillering van de belangrijkste assumpties in de bepaling van de realiseerbare waarde op grond van de indirecte methode. 

Uitgangspunt bij het bepalen van de realiseerbare waarde en belangrijkste veronderstellingen en schattingen
Bij het bepalen van de realiseerbare waarde heeft het management veronderstellingen gemaakt, waarvan de belangrijkste aannames toezien op de verwachte inkomsten en de gehanteerde disconteringsvoet. De belangrijkste kasstromen zijn gebaseerd op het door het management van BBL Company opgestelde en door de raad van bestuur van Gasunie (als aandeelhouder) goedgekeurde business plan voor de komende drie jaren en op een recente meerjarenprognose voor de middellange termijn. De stijging van de energiekosten is niet als belangrijke veronderstelling aangemerkt. Op grond van contractuele afspraken kunnen deze kosten grotendeels worden doorberekend aan klanten. 

Het totaal van de vaste activa van BBL Company wordt beschouwd als één kasstroomgenererende eenheid, met uitzondering van de activa gerelateerd aan terreinen. Deze activa worden, naar hun aard, verondersteld niet aan een bijzondere waardevermindering onderhevig te zijn.

De belangrijkste uitgangspunten in de bedrijfswaardebepaling zijn hierna toegelicht:

Toekomstige inkomsten en daaruit afgeleide kasstromen
Bij het bepalen van de verwachte toekomstige inkomsten is onderscheid gemaakt tussen inkomsten uit bestaande vaste transportcontracten en inkomsten op grond van de veiling van toekomstige transportcapaciteit. De aannames inzake de verwachte toekomstige transportvolumes zijn mede gebaseerd op reeds geboekte (geveilde) transportcapaciteit en op scenario-onderzoeken en het 10-jaars netwerkontwikkelingsplan van National Grid. De onderzoeken van National Grid kennen meerdere scenario’s omtrent de aardgasimport en -export. Ten opzichte van de vorige bedrijfswaardeberekening in 2019 acht het management een stabiel scenario met een gematigde groei van de gasimport door het Verenigd Koninkrijk en een fysiek aardgastransport tot 2070 niet meer waarschijnlijk. Ultimo 2022 verwacht het management dat de aardgasstromen tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk sneller tot nihil afbouwen. Voorts is de periode herzien waarin het  – bij de huidige kostenbasis en tarieven – economisch rendabel is om aardgas te transporteren. Bij het bepalen van de tarieven voor de capaciteitsverkopen is uitgegaan van de huidige tarieven die jaarlijks worden gecorrigeerd voor de verwachte inflatie.

H2
De relatief ondiepe Noordzee is geschikt voor de opwek van grote volumes aan windenergie. Hiermee kan waterstof worden gemaakt. Vier Noordzeelanden hebben in 2022 aangekondigd de Noordzee als ‘groene energiecentrale’ te ontwikkelen, met focus op de productie van groene waterstof. Voor het ontsluiten van deze offshore geproduceerde groene waterstof kan de BBL-interconnector een belangrijke rol spelen. Verder onderzoek naar het offshore waterstofnetwerk zal op termijn meer inzicht geven in de systeemeisen, routes vanaf de waterstof-productielocaties op zee en de aanlandingspunten op land waar de waterstof wordt overgedragen aan de (onshore) nationale waterstofnetwerken. In de bedrijfswaardeberekening ultimo 2022 is aangenomen dat de BBL-interconnector in de toekomst wordt ingezet ten behoeve van het offshore waterstofnetwerk en dat dit dientengevolge leidt tot een toekomstige kasstroom uit hoofde van overdracht aan een waterstofoperator.

IFRS-disconteringsvoet
Bij het uitvoeren van de bedrijfswaardeberekening is gerekend met een nominale disconteringsvoet vóór belastingen van 8,7%. Bij het uitvoeren van de bedrijfswaardeberekening in 2019 werd gerekend met een nominale disconteringsvoet vóór belastingen van 7,3%. Rond de balansdatum van 31 december 2022 was een piek in de relevante marktrentes zichtbaar. Hoewel de marktrentes sindsdien licht zijn gedaald, mag bij het uitvoeren van de bedrijfswaardeberekening op grond van IFRS-bepalingen geen rekening gehouden worden met de daling na de balansdatum.

Sensitiviteitsanalyse
De realiseerbare waarde is gebaseerd op belangrijke veronderstellingen en assumpties. De invloed van wijzigingen in deze veronderstellingen en assumpties kan aanzienlijk zijn. In onderstaande tabel is indicatief het effect aangegeven van een wijziging van een belangrijke veronderstelling op de realiseerbare waarde.

Uitkomst van het onderzoek
De uitkomst van de bedrijfswaardeberekening ultimo 2022 is dat de realiseerbare waarde van de BBL-interconnector voor het aandeel dat Gasunie heeft ca. € 50 miljoen lager is dan de boekwaarde van de activa. Dit bedrag is in de winst-en-verliesrekening als bijzondere waardevermindering opgenomen. 

De mutaties in de materiële vaste activa in 2022 zijn als volgt:

De investeringen hadden in Nederland voornamelijk betrekking op de bouw van de nieuwe stikstoffabriek, de ombouw van bepaalde afnemers van hoog- naar laagcalorisch gas, de drijvende LNG-installaties en toebehoren in de Eemshaven (zoals toegelicht in noot 1 ‘Significante aangelegenheden en gebeurtenissen in 2022’) en het warmtetransportnetwerk van WarmtelinQ. Ook in Duitsland investeerden we in activa benodigd voor de import van LNG. De kolom investeringen bevat ook de overboekingen van de vaste bedrijfsmiddelen in uitvoering naar de andere activacategorieën voor de activa die gedurende 2022 in gebruik zijn genomen. 

De mutatie in de kolom herrubriceringen ziet toe op een gewijzigde aanwending van een klein deel van de permanente gasvoorraad en een deel van de stikstofvoorraad. Vanaf 2022 presenteren we deze gassen onder de balanspost voorraden. Gegeven de niet-significante omvang van de herrubricering zijn de vergelijkende cijfers over 2021 niet aangepast. Nadere informatie over deze gewijzigde presentatie is opgenomen in noot 11 ‘Voorraden’. 

De voorwaardelijke investeringsverplichtingen ultimo 2022 zijn opgenomen in noot 26 ‘Niet in de balans opgenomen verplichtingen’.

Onder de materiële vaste activa is ultimo 2022 een bedrag van € 525,8 miljoen (ultimo 2021: € 101,7 miljoen) begrepen inzake gebruiksrecht activa. De vennootschap heeft het economische, maar niet het juridische eigendom van deze gebruiksrecht activa. Nadere informatie over de bijbehorende leaseverplichtingen is opgenomen in noot 17 ‘Leaseverplichtingen’.

De mutaties in de bij de leases behorende gebruiksrecht activa in 2022 zijn als volgt:

De mutaties in de materiële vaste activa in 2021 zijn als volgt:

De bedragen die in 2021 zijn vermeld onder investeringen hebben met name betrekking op de bouw van de nieuwe stikstoffabriek en de ombouw van bepaalde afnemers van hoog- naar laagcalorisch gas en de ingebruikname van fase 2 van de EUGAL-pijpleiding.

De mutaties in de bij de leases behorende gebruiksrecht activa in 2021 zijn als volgt:

De aanschafwaardes en de cumulatieve afschrijvingen van de materiële vaste activa zijn als volgt:

De activa van de vennootschap bestaat voor een groot deel uit gereguleerde activa. Onder het systeem van regulering in Nederland en Duitsland mag de vennootschap de investeringen in de materiële vaste activa terugverdienen. De toezichthouders voor de gereguleerde netten in Nederland (ACM) en Duitsland (BNetzA) bepalen hiervoor de gereguleerde afschrijvingstermijnen. In het methodebesluit GTS 2022-2026 gaat de ACM – mede op basis van door haar uitgevoerde studies naar de energietransitie – nog steeds uit van een lange afschrijvingshorizon (oplopend tot 55 jaar voor transportleidingen) voor het gastransportnetwerk. Voor het Duitse gastransportnetwerk geldt ultimo 2022 een vergelijkbare situatie voor wat betreft de door de toezichthouder veronderstelde levensduur van het gastransportnetwerk. De vennootschap heeft de zienswijze van de toezichthouders overwogen bij het bepalen van de afschrijvingstermijnen onder IFRS.

Mochten de toezichthouders in Nederland en Duitsland op termijn besluiten om de gereguleerde afschrijvingstermijnen aan te passen, bijvoorbeeld naar aanleiding van meer concrete ontwikkelingen rondom de uitfasering van het aardgastransport, dan neemt de vennootschap deze ontwikkeling op dat moment opnieuw mee in de bepaling van de afschrijvingstermijnen onder IFRS. Dit kan in voorkomende gevallen leiden tot het verkorten of het verlengen van de afschrijvingstermijnen, waardoor de afschrijvingslasten onder IFRS wijzigen. Overigens zal dit in de praktijk overwegend invloed hebben op de afschrijving van de hoofd- en regionale transportleidingen, omdat de andere activa relatief gezien veelal een kortere (technische) levensduur hebben.

Naast de externe regulering is een andere belangrijke overweging bij het bepalen van de afschrijvingstermijnen onder IFRS onze eigen zienswijze op de energietransitie, milieu- en klimaatdoelstellingen en overige maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. Dit geldt zowel voor de gereguleerde als de niet gereguleerde activa. De vennootschap heeft net als de ACM en de BNetzA de visie dat de bestaande gasinfrastructuur nog tot op de (middel)lange termijn benodigd is.

We werken daarnaast ook aan de mogelijkheid om de bestaande gasinfrastructuur op termijn in te zetten voor het transport en de opslag van alternatieve energiedragers, zoals waterstof. Met de recente politieke besluitvormingen in Nederland op het gebied van waterstof, warmte en CCS wordt deze langetermijnvisie steeds concreter en naar verwachting in de komende jaren steeds gedetailleerder uitgewerkt. Ook de Duitse regering werkt aan plannen op het gebied van klimaat, waarbij ook voor waterstof een belangrijke rol is weggelegd. De Russische inval in Oekraïne in 2022 heeft deze ontwikkelingen verder versneld. We evalueren periodiek de gevolgen van de maatschappelijke en politieke ontwikkelingen op de afschrijvingstermijnen onder IFRS. Ultimo 2022 heeft dit niet geleid tot een wijziging in de afschrijvingstermijnen.

Tot slot overwegen we in onze periodieke beoordeling van de afschrijvingstermijnen of sprake is van individuele activa die op middellange termijn niet meer dienstbaar is aan het gastransport en de gasopslag. In die specifieke gevallen kunnen we aanpassingen doorvoeren in de afschrijvingstermijnen van deze activa. Deze installaties zijn reeds of kunnen in de nabije toekomst tijdelijk buitengebruik gesteld worden en worden in die gevallen versneld afgeschreven tot het moment van buitengebruikstelling. Bij de wijze van technisch buitengebruik stellen wordt rekening gehouden met de mogelijkheid om de installaties op termijn toch weer in gebruik te nemen, mocht een alternatieve aanwending worden voorzien op het gebied van waterstof, warmte en CCS. De installaties worden daarom niet gesaneerd, maar duurzaam geconserveerd.

Voor de overige gereguleerde en de niet-gereguleerde activa, waaronder de ondergrondse gasopslag en de activa benodigd voor de import van LNG, geldt dat de vennootschap geen aanwijzingen heeft dat de verwachte levensduur korter is dan de huidige afschrijvingstermijn.

De afschrijvingstermijnen van de belangrijkste activa categorieën zijn als volgt:

Gebruiksrecht activa schrijven we af overeenkomstig de bovenstaande categorieën, waarbij voor gehuurde terreinen geldt dat we deze afschrijven overeenkomstig de levensduur van actief waarmee de huur van het terrein verband houdt. De gehuurde drijvende LNG-installaties schrijven we af in vijf jaar overeenkomstig de looptijd van het leasecontract. Op terreinen, permanente gasvoorraden en activa in aanbouw wordt niet afgeschreven.

De vennootschap heeft rechtstreeks dan wel indirect belangen in de volgende joint operations:

De vennootschap heeft rechtstreeks dan wel indirect belangen in de volgende joint ventures:

Doel van het samenwerkingsverband is een demonstratiefaciliteit te realiseren om in de komende jaren de robuuste werking van de nieuwe technologie op industriële schaal aan te tonen. Sinds 2021 is het financiële belang van Gasunie 35%. Op basis van de samenwerkingsovereenkomsten is er evenwel sprake van gezamenlijke zeggenschap.

De mutaties in de joint ventures zijn geaggregeerd als volgt:

De investeringen in 2022 hebben overwegend betrekking op German LNG Terminal en op Porthos. De rechtstreekse vermogensmutaties hebben betrekking op de herwaardering van het belang in Gate terminal als gevolg van de wijziging in de reële waarde van een cash flow hedge van Gate terminal. Gasunie heeft deze vermogensmutatie verwerkt in de niet-gerealiseerde resultaten.

In 2022 heeft een bijzondere waardevermindering plaatsgevonden van het belang in Deudan en Netra. Voor een nadere toelichting hieromtrent verwijzen wij naar noot 4 ‘Onderzoek naar bijzondere waardeverminderingen’.

Van de joint ventures heeft Gate terminal een materiële invloed op het vermogen en het resultaat van de vennootschap.De informatie over de boekwaarde, het aandeel in de gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten, het resultaat over het boekjaar en het ontvangen dividend uitgesplitst naar Gate terminal en overige joint ventures is als volgt:

Vanwege de materiële invloed op het vermogen en het resultaat van Gasunie is ten aanzien van Gate terminal onderstaand nadere gedetailleerde informatie opgenomen.

Ultimo 2022 omvatten de investeringen in geassocieerde deelnemingen het belang in Trading Hub Europe GmbH en Beheer Afspraken Stelsel B.V.

THE heeft geen materiële invloed op het vermogen en het resultaat van de vennootschap. Ultimo 2022 was er geen sprake van uitstaande kortlopende leningen aan THE (ultimo 2021: € 10,0 miljoen). De waarde van het belang in THE was ultimo 2022 € 0,6 miljoen (ultimo 2021: € 0,5 miljoen).

Het totale aandeel van Gasunie in de gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten van geassocieerde deelnemingen in 2022 is kleiner dan € 0,1 miljoen (2021: € nihil).

De overige deelnemingen zijn als volgt:

Nord Stream exploiteert de twee gaspijpleidingen die onderdeel uitmaken van de Nord Stream verbinding door de Baltische Zee van Rusland naar Duitsland. De deelneming in Nord Stream is verkregen in 2008. Op basis van de aandeelhoudersovereenkomsten heeft Gasunie geen invloed van betekenis in Nord Stream.

De reële waarde van de overige deelnemingen bedraagt ultimo 2022 gezamenlijk € 7,0 miljoen (ultimo 2021: € 515,2 miljoen). Voor alle deelnemingen geldt dat dit een niveau 3 waardering is (ultimo 2021: niveau 3). De daling in de reële waarde is volledig toe te rekenen aan de afwaardering van ons belang in Nord Stream. In 2022 keerden de overige deelnemingen geen dividend uit (2021: € 32,5 miljoen).

Voor de belangen in PRISMA, EDSN en SCW Systems geldt dat, mede vanwege hun geringe omvang, we veronderstellen dat de boekwaarde een benadering is van de reële waarde. Voor deze belangen is geen reële waarde berekening en gevoeligheidsanalyse opgenomen in de jaarrekening.

De tijdelijke verschillen tussen de waardering van de activa en de passiva voor de financiële verslaggeving en de fiscale waardering geven aanleiding tot het opnemen van uitgestelde belastingvorderingen. Er is geen sprake van geactiveerde voorwaartse verliesverrekeningen.

De tijdelijke verschillen betreffen de fiscale verwerking van de door de Staat der Nederlanden betaalde koopsom, de verschillen uit hoofde van waardering van materiële vaste activa en overige tijdelijke verschillen. Het eerstgenoemde verschil is ontstaan bij de splitsing van Gasunie in 2005 in een transport- en een handelsbedrijf. Destijds heeft, in fiscale zin, een informele kapitaalstorting in de vennootschap plaatsgevonden door de Staat der Nederlanden. Onder IFRS is deze fiscale koopsom niet door Gasunie geactiveerd. Door deze verwerking van de koopsom heeft Gasunie een additioneel fiscaal afschrijvingspotentieel verkregen, waarvoor een uitgestelde belastingvordering is opgenomen.

Het tijdelijke verschil ingevolge de waardering van de materiële vaste activa is voornamelijk het resultaat van de eenmalige herwaardering van materiële vaste activa bij de splitsing van Gasunie in 2005 en de aansluitende transitie naar IFRS. Daarnaast wijken de fiscale afschrijvingsprincipes in voorkomende gevallen af van de afschrijvingsprincipes onder IFRS (inclusief de verwerking van bijzondere waardeverminderingen en de terugnames daarvan). Ook hiervoor worden tijdelijke verschillen opgenomen in de balans. Per saldo leiden de tijdelijke verschillen inzake de materiële vaste activa tot een uitgestelde belastingverplichting.

De overige verschillen betreffen met name tijdelijke verschillen ingevolge personeelsbeloningen en afgeleide financiële instrumenten.

Bovenstaande uitgestelde belastingvorderingen en -verplichtingen hebben betrekking op de fiscale eenheid voor de Nederlandse vennootschapsbelasting en voldoen aan de voorwaarden voor saldering van fiscale schulden. Daarom hebben we de uitgestelde belastingen hier gesaldeerd weergegeven.

De mutaties in de uitgestelde belastingvorderingen in 2022 zijn als volgt:

Van de uitgestelde belastingvordering heeft ultimo 2022 naar verwachting een bedrag van € 34,3 miljoen (ultimo 2021: € 29,8 miljoen) een looptijd van korter dan één jaar. Dit bedrag is niet afzonderlijk vermeld onder de vlottende activa.

De mutaties in de uitgestelde belastingvorderingen in 2021 zijn als volgt:

De mutaties in de uitgestelde belastingvorderingen in 2021 betroffen de reguliere mutaties en de mutaties als gevolg van de herziening van de tarieven voor de vennootschapsbelasting eind 2021.

De specificatie van de voorraden is als volgt:

De post voorraden is mede gestegen doordat onze groepsmaatschappij GTS vanaf 2022 hogere fysieke gasvoorraden aanhoudt ten behoeve van de wettelijke piektaak in Nederland. GTS is gehouden waarborgen te treffen voor de pieklevering aan de leveranciers van kleinverbruikers. Er is sprake van pieklevering in het geval van bijzonder koude omstandigheden (een gemiddelde effectieve etmaaltemperatuur in De Bilt lager dan -9°C). In dergelijke gevallen zal GTS de vergunninghouders (de leveranciers van de kleinverbruikersmarkt) gas leveren.

In 2022 is de piektaak door GTS aanbesteed. Gezien de volatiele gasmarkt in 2022, is deze aanbesteding echter niet succesvol geweest. Als gevolg hiervan heeft GTS het benodigde gas voor de piektaak zelf ingekocht. Voor de opslag van het gas maakt GTS gebruik van Gasunie’s Peakshaver installatie alsmede van gasbergingen van derden. Om het prijsrisico op de aangehouden gasvolumes te mitigeren, heeft GTS reeds een substantieel deel van het gasvolume voor de piektaak middels termijnleveringscontracten voor levering in 2023 verkocht. Mochten de gasvolumes desondanks wel nodig zijn voor de piektaak, dan zal GTS de termijnleveringscontracten nakomen door de benodigde volumes alsdan op de spot markt in te kopen.

De overige voorraden hebben betrekking op artikelen die worden aangehouden voor regulier dagelijks onderhoud, voor eigen (toekomstige) investeringen en voor projecten die in opdracht van derden en van joint-ventures worden uitgevoerd. De stijging van de overige voorraden in 2022 houdt met name verband met de toename van de projecten op het gebied van energietransitie die wij ten behoeve van onze joint-ventures uitvoeren.

In de waardering van de voorraden ultimo 2022 houden we reeds rekening met een afwaardering op grond van de lagere realiseerbare waarde. In 2022 is een bedrag van € 2,0 miljoen (2021: -/- € 0,5 miljoen) verantwoord in de overige kosten als gevolg van aanpassing van de voorraadwaardering naar de lagere realiseerbare waarde. Deze toevoeging ziet volledig toe op de overige voorraden en niet op de gasvoorraden.  

De handels- en overige vorderingen zijn als volgt:

De vorderingen op joint ventures en geassocieerde deelnemingen hebben met name betrekking op nog te verrekenen kosten en investeringen die Gasunie uitvoert ten behoeve van de joint ventures waarin wordt deelgenomen. De overige belastingen bestaan met name uit te vorderen omzetbelasting.

De handels- en overige vorderingen zijn gewaardeerd onder aftrek van verwachte kredietverliezen. De mutaties in de voorziening voor verwachte kredietverliezen zijn als volgt:

De handels- en overige vorderingen hebben een nominale looptijd van korter dan één jaar. Voor de verkregen zekerheden verwijzen we naar noot 25 ‘Financiële instrumenten’.

Het totaal van de handels- en vorderingen, exclusief de vorderingen uit hoofde van de overige belastingen, bedragen ultimo 2022 € 316,7 miljoen (ultimo 2021: € 197,5 miljoen). De ouderdom van deze vorderingen op de balansdatum is als volgt:

De vervallen en niet-voorziene posten zijn in voorkomende gevallen deels afgedekt middels verkregen bankgaranties of andere verkregen zekerheden.

Tussen N.V. Nederlandse Gasunie en haar Nederlandse 100%-groepsmaatschappijen bestaat een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting. Tussen Gasunie Deutschland GmbH & Co. KG en haar Duitse 100%- groepsmaatschappijen bestaat eveneens een fiscale eenheid voor de Duitse vennootschapsbelastingen. Vorderingen en schulden ingevolge de vennootschapsbelasting van verschillende fiscale eenheden salderen we niet.

De te betalen / te vorderen vennootschapsbelasting is als volgt:

De acute vorderingen en verplichtingen inzake de vennootschapsbelasting betreffen de verschuldigde vennootschapsbelasting over het huidige en over de voorgaande boekjaren verminderd met de op (voorlopige) aanslagen betaalde bedragen voor de betreffende fiscale eenheden.

De mutaties in de te betalen / te vorderen vennootschapsbelasting zijn als volgt:

De liquide middelen zijn als volgt:

De banksaldi kennen een rentevergoeding op basis van dagrente en zijn direct opvraagbaar. De callgelden en deposito’s zijn eveneens rentedragend en hebben een korte looptijd (variërend tussen één en negentig dagen).

Het saldo liquide middelen is ultimo 2022 met name gestegen door ontvangen security deposits van klanten samenhangend met de toegenomen prijzen en onzekerheden op de Europese energiemarkten. Nadere informatie hierover is opgenomen in noot 1 ‘Significante aangelegenheden en gebeurtenissen in 2022’ en noot 24 ‘Handels- en overige schulden’.

De vennootschap streeft naar een financieel profiel, dat haar in staat stelt om haar strategie te realiseren en dat gelijktijdig leidt tot een adequate credit rating, die aansluit bij de signatuur van de vennootschap en het beleid van de aandeelhouder.

In noot 16 ‘Rentedragende leningen’ en noot 25 ‘Financiële instrumenten’ hebben we verdere informatie opgenomen over de kapitaalpositie van de vennootschap, de instrumenten die worden gebruikt en de omvang van deze instrumenten.

Voor een nadere toelichting op het eigen vermogen verwijzen we naar de toelichting op het eigen vermogen in de vennootschappelijke jaarrekening (noot 41 ‘Geplaatst kapitaal’, noot 42 ‘Herwaarderingsreserve’, noot 43 ‘Wettelijke reserve’, noot 44 ‘Overige reserves’ en noot 45 ‘Onverdeeld resultaat’).

Alle geplaatste aandelen worden gehouden door de Staat der Nederlanden.

Ultimo 2022 bestaat het nominale bedrag aan langlopende leningen van € 3.015,0 miljoen (ultimo 2021: € 3.009,2 miljoen) voor € 2.250,0 miljoen (ultimo 2021: € 2.119,1 miljoen) uit obligatieleningen en voor € 765,0 miljoen (ultimo 2021: € 890,0 miljoen) uit onderhandse leningen. De nog te amortiseren transactiekosten en disagio bedragen € 14,5 miljoen (ultimo 2021: € 9,0 miljoen). Het gaat om leningen die op concernniveau zijn opgenomen, maar mede dienen als financiering voor investeringen door groepsmaatschappijen.

De mutaties in de rentedragende leningen zijn als volgt:

In juli 2022 gaven we een zogenaamde Sustainability-Linked Bond (SLB) uit ter waarde van € 500,0 miljoen. De overeengekomen looptijd bedraagt 12 jaar; de aflossing vindt ineens plaats aan het einde van de looptijd. De duurzaamheidsdoelstellingen die zijn gekoppeld aan deze SLB zijn identiek aan de doelstellingen van de in 2021 uitgegeven SLB, zoals hieronder beschreven. De duurzaamheidsdoelen kunnen leiden tot een jaarlijkse couponverhoging van 0,125% als we op 31 december 2030 één doelstelling niet hebben behaald en van 0,25% als we beide doelstellingen niet hebben behaald.

In oktober 2021 gaven we onze eerste SLB uit ter waarde van € 300,0 miljoen. Uitgifte van de lening vond plaats in overeenstemming met het SLB Framework. Het SLB Framework is in lijn met de Sustainability-Linked Bond Principles (SLBP's), versie 2020, van de International Capital Markets Association (ICMA). De vennootschap heeft twee doelen gesteld die per 31 december 2030 moeten zijn bereikt. De eerste doelstelling houdt in dat de uitstoot van methaan door de vennootschap met ongeveer 50% moet worden verminderd ten opzichte van 2020. De tweede doelstelling heeft betrekking op de door de vennootschap beïnvloedbare CO2-equivalente emissies die in 2030 met 30% moeten zijn teruggebracht ten opzichte van 2020. De duurzaamheidsdoelen kunnen vanaf 2030 leiden tot een jaarlijkse couponverhoging van 0,10% als de vennootschap op 31 december 2030 één doelstelling niet heeft behaald en van 0,20% als de vennootschap beide doelstellingen niet heeft behaald.

De potentiële couponverhogingen op onze SLB’s zijn ultimo 2022 niet verwerkt in de effectieve rente aangezien thans geen aanleiding bestaat te veronderstellen dat de vennootschap de doelstellingen niet behaalt.

In 2022 werden twee langlopende obligatieleningen op de expiratiedatum volledig afgelost.

De vervalkalender van de rentedragende leningen (nominale waarde) is als volgt:

Het overzicht van de langlopende leningen, inclusief de kortlopende aflossingsverplichtingen, is als volgt:

De gewogen gemiddelde effectieve rente van de langlopende leningen bedroeg ultimo 2022 1,6% (ultimo 2021: 1,6%).

Inzake de rentedragende leningen heeft de vennootschap geen zekerheden gesteld aan de kredietverstrekkers. Ook is geen sprake van belangrijke financiële convenanten of ratio’s waaraan de vennootschap moet voldoen.

Ten aanzien van de leningen die de vennootschap heeft verkregen van de Europese Investeringsbank (EIB) met een resterende waarde ultimo 2022 van € 665 miljoen geldt een aantal ‘change-of-control’' voorwaarden met betrekking tot het houden van de aandelen van N.V. Nederlandse Gasunie door de Staat der Nederlanden en met betrekking tot het houden van de aandelen van GTS B.V. door N.V. Nederlandse Gasunie. De vennootschap acht het onwaarschijnlijk dat deze change-of-control gebeurtenissen zich binnen afzienbare tijd aandienen.

Voor een nadere toelichting op de financiële risico’s die samenhangen met de rentedragende leningen en het financiële risicomanagement dat de vennootschap toepast met het doel deze risico’s te beperken, verwijzen we naar noot 25 ‘Financiële instrumenten’.

De vennootschap is leasecontracten aangegaan voor onder meer terreinen en gebouwen, regionale transportleidingen, drijvende LNG-installaties en het wagenpark. Deze gebruiksrecht activa worden ingezet voor eigen gebruik; er is geen sprake van sub-leasing. Nadere informatie over de bijbehorende gebruiksrecht activa is opgenomen in noot 5 ‘Materiële vaste activa’. 

De mutaties in de leaseverplichtingen zijn als volgt:

De leasetermijnen zijn in voorkomende gevallen gebaseerd op schattingen. Dit geldt met name voor de pacht van terreinen. Hoewel deze objecten over het algemeen gepacht worden voor onbepaalde tijd, heeft de vennootschap de mogelijkheid om de pacht op korte termijn op te zeggen. Voor de bepaling van de meest waarschijnlijke leaseperiode hebben we aansluiting gezocht bij de economische levensduur van het actief (zoals een leiding of een installatie) waarvoor het terrein wordt gepacht.

De gewogen gemiddelde incrementele rentevoet in 2022 bedroeg 2,20% (2021: 1,48%). Leaseovereenkomsten met een looptijd van korter dan één jaar of met een contractwaarde van minder dan € 5.000 zijn niet in de balans opgenomen. De impact hiervan bedraagt ultimo 2022 minder dan € 0,1 miljoen per jaar (ultimo 2021: idem).

Onder modificaties zijn begrepen de tussentijdse aanpassingen van variabelen in de bestaande leasecontracten die leiden tot een wijziging in de waardering van de contracten, zoals verwachte of overeengekomen looptijden en de hoogte van de leasebetalingen. De nieuwe leaseverplichtingen zien met name toe op de huur van terreinen en twee drijvende LNG installaties in de Eemshaven samenhangend met de aldaar gerealiseerde LNG-terminal, zoals toegelicht in noot 1 ‘Significante aangelegenheden en gebeurtenissen in 2022’.

De resterende looptijd van de leaseverplichtingen is als volgt:

Het kortlopende deel van de leaseverplichtingen is afzonderlijk gepresenteerd onder de kortlopende schulden.

De contractverplichtingen houden verband met de omzetverantwoording van de vennootschap. Voor bepaalde contracten geldt dat het betaalritme niet synchroon loopt met de wijze waarop de vennootschap de omzet aan de boekjaren moet toerekenen. Dit doet zich onder meer voor bij contracten waarbij klanten een financiële bijdrage hebben geleverd in een investering in specifieke transportcapaciteit. Deze bijdragen worden in beginsel toegerekend aan het contract met de klant en niet aan het actief waar de bijdrage betrekking op heeft. Voor dergelijke klantbijdragen hebben we een contractverplichting opgenomen, waarbij rekening wordt gehouden met het financieringselement in deze contracten.

Ultimo 2022 bedroegen de totale contractverplichtingen van de vennootschap € 70,8 miljoen (ultimo 2021: € 49,8 miljoen). In onderstaande tabel is het verloop van deze contractverplichtingen weergegeven:

De toename van de contractverplichtingen houdt overwegend verband met de verkoopcontracten die onze nieuwe entiteit groepsmaatschappij EemsEnergyTerminal B.V. in 2022 met haar klanten is aangegaan.

De resterende looptijd van de contractverplichtingen is als volgt:

Het kortlopende deel van de contractverplichtingen hebben we afzonderlijk gepresenteerd onder de kortlopende schulden.

De tijdelijke verschillen tussen de waardering van de activa en de passiva voor de financiële verslaggeving en de fiscale waardering geven aanleiding tot het opnemen van uitgestelde belastingverplichtingen. De uitgestelde belastingverplichtingen zien met name toe op tijdelijke waarderingsverschillen van materiële vaste activa in Duitsland. Daarnaast is sprake van enkele overige verschillen die leiden tot uitgestelde belastingverplichtingen en -vorderingen.

De uitgestelde belastingverplichtingen en -vorderingen hebben betrekking op de fiscale eenheid voor de Duitse vennootschapsbelastingen en voldoen aan de voorwaarden voor saldering van fiscale schulden. Daarom hebben we de uitgestelde belastingen hier gesaldeerd weergegeven.

De mutaties in de uitgestelde belastingverplichtingen in 2022 zijn als volgt:

Van de uitgestelde belastingverplichting heeft ultimo 2022 een bedrag van € 170,2 miljoen (ultimo 2021: € 193,9 miljoen) een looptijd van meer dan één jaar.

De mutaties in de uitgestelde belastingverplichtingen in 2021 zijn als volgt:

De in de balans opgenomen verplichtingen uit hoofde van personeelsbeloningen betaalbaar op termijn zijn als volgt:

De voorziening heeft grotendeels een langlopend karakter. De daling van de pensioenverplichting in 2022 wordt voornamelijk verklaard door een stijging van de disconteringsvoet ultimo 2022.

De pensioenverplichting per ultimo boekjaar is samengevat in onderstaand meerjarenoverzicht:

De gewogen gemiddelde looptijd van de pensioenverplichtingen bedraagt ultimo 2022 ca. 17 jaar (ultimo 2021: ca. 20 jaar). De aannames die ten grondslag liggen aan de berekening van de pensioenverplichtingen zijn als volgt:

Het verloop van de contante waarde van de pensioenverplichting is als volgt:

De actuariële resultaten zijn als volgt:

Het actuarieel resultaat over 2022 is met name beïnvloed door een stijging van de disconteringsvoet.

Het totaal van rechtstreeks in het totaalresultaat verwerkte actuariële resultaten over 2022 bedraagt € 31,7 miljoen (2021: € 10,9 miljoen). Het cumulatieve saldo van de actuariële resultaten, voor aftrek van uitgestelde belastingen, bedraagt ultimo 2022 -/- € 4,5 miljoen (ultimo 2021: -/- € 36,3 miljoen). De actuariële resultaten zijn in het totaalresultaat verwerkt.

De gevoeligheid van de berekening van de voorziening voor pensioenverplichtingen is als volgt:

• Als de disconteringsvoet wijzigt met 0,1%-punt, dan leidt dit indicatief (en onder overige gelijkblijvende omstandigheden) tot een wijziging in de contante waarde van de toegekende pensioenaanspraken en een wijziging in het totaalresultaat van € 1,2 miljoen (2021: € 2,1 miljoen);
• Als de verwachte toekomstige salarisverhoging wijzigt met 0,1%-punt, dan leidt dit indicatief (en onder overige gelijkblijvende omstandigheden) tot een wijziging in de contante waarde van de toegekende pensioenaanspraken en een wijziging in het totaalresultaat van € 0,2 miljoen (2021: € 0,4 miljoen);
• Als de verwachte toekomstige pensioenverhoging wijzigt met 0,1%-punt, dan leidt dit indicatief (en onder overige gelijkblijvende omstandigheden) tot een wijziging in de contante waarde van de toegekende pensioenaanspraken en een wijziging in het totaalresultaat van € 0,9 miljoen (2021: € 1,6 miljoen).

De totale pensioenlasten uit hoofde van de toegezegd-pensioenregeling in de winst-en-verliesrekening bestaan uit:

De voorziening heeft grotendeels een langlopend karakter.

De voorziening heeft grotendeels een langlopend karakter.

De overige voorzieningen zijn als volgt:

De vennootschap acht het ultimo 2022 niet aannemelijk dat het integraal opruimen van alle transportleidingen en toebehoren aan de orde zal komen. De vennootschap heeft in haar oordeel overwogen dat transport van aardgas in de komende jaren belangrijk blijft. Daarnaast ziet de vennootschap voldoende mogelijkheden voor diverse alternatieve aanwendingen, waaronder het transport van alternatieve energiedragers, zoals waterstof. We verwachten dat we het bestaande aardgastransportnetwerk gefaseerd inzetten voor het transporteren van alternatieve energiedragers in de nabije en ook verdere toekomst. Daarnaast geldt dat de opbrengsten van een alternatieve aanwending (op termijn) verminderd met de kosten van conservering naar verwachting opwegen tegen de (maatschappelijke) kosten van het opruimen. Een voorziening voor opruimingskosten voor het gastransportnet als geheel op langere termijn is vanwege voornoemde overwegingen niet opgenomen. 

Bij het bepalen van de voorziening voor opruimingskosten en saneringen neemt de vennootschap in ogenschouw dat haar oordelen en schattingen beïnvloed kunnen worden door de ontwikkelingen op het gebied van de energietransitie en door aangescherpte milieu- en klimaatdoelstellingen. Mede door politieke besluitvormingen op het gebied van waterstof, warmte en CO2, wordt de langetermijnvisie steeds concreter en naar verwachting in de komende jaren verder uitgewerkt. De vennootschap past de voorziening voor opruimingskosten en saneringen op iedere balansdatum aan op de meest recente ontwikkelingen. Voornoemde ontwikkelingen kunnen ook in toekomstige jaren leiden tot het bijstellen van de reikwijdte van de voorziening voor saneringen, bijvoorbeeld als bepaalde netwerkonderdelen geen toekomstige alternatieve aanwending kennen waar dit eerder wel werd verwacht. Daarnaast kan de voorziening worden aangepast als op basis van ervaringscijfers de technische wijze van saneren verandert of als de kosten van historische saneringen aanleiding geven om uit te gaan van hogere of lagere kosten voor toekomstige saneringen.

De mutaties in de overige voorzieningen zijn als volgt:

Het kortlopend deel van de overige voorzieningen bedraagt ultimo 2022 naar verwachting € 11,5 miljoen (ultimo 2021: € 5,7 miljoen). Dit bedrag is niet afzonderlijk vermeld onder de kortlopende verplichtingen. We hebben in 2022 een disconteringsvoet gehanteerd tussen de 3,5% en 3,8% (2021: 0,0%). De stijging in de disconteringsvoet is met name gelegen in de gestegen marktrentes in vergelijking met 2021.

De reële waarde van de afgeleide financiële instrumenten is als volgt:

De afgeleide financiële instrumenten zijn gewaardeerd op de reële waarde. Hoewel we deze afgeleide financiële instrumenten aanhouden in het kader van risicoafdekking, zoals toegelicht in noot 25 ‘Financiële instrumenten’, hebben we om praktische redenen en gezien de relatief korte looptijd van de afgeleide financiële instrumenten geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid van cash flow hedge of fair value hedge accounting. Dit betekent dat de waardemutaties van de bovenstaande afgeleide financiële instrumenten rechtstreeks in de winst-en-verliesrekening worden verantwoord. 

De resterende looptijd van de afgeleide financiële instrumenten is als volgt:

Het kortlopende deel van de afgeleide financiële instrumenten hebben we niet afzonderlijk gepresenteerd onder de kortlopende schulden.

Nadere informatie over de afgeleide financiële instrumenten is opgenomen in noot 25 ‘Financiële instrumenten’ en noot 31 ‘Financiële baten’.

De kortlopende financieringsverplichtingen zijn als volgt:

Nadere informatie over de langlopende rentedragende leningen hebben we opgenomen in noot 16 ‘Rentedragende leningen’.

De vennootschap heeft ultimo 2022, zoals toegelicht in noot 1 ‘Significante aangelegenheden en gebeurtenissen in 2022’, geen kortlopende rentedragende leningen opgenomen (ultimo 2021: € 250,0 miljoen). In 2021 ging het om opgenomen deposito’s en uitgegeven commercial paper met looptijden korter dan één jaar (in de praktijk variërend tussen één en negentig dagen). 

De specificatie van de handels- en overige schulden is als volgt:

De overige belastingen en premies sociale verzekeringen bestaan met name uit te betalen omzetbelasting, premies sociale verzekeringen en te betalen loonheffing.

De overige schulden en overlopende passiva bestaan met name uit opgelopen rente op leningen, te ontvangen facturen, ontvangen security deposits en schulden aan joint ventures. De ontvangen security deposits betreffen gestelde zekerheden die door klanten aan de vennootschap zijn verstrekt ter afdekking van het kredietrisico. Over de security deposits berekenen we een marktconforme rente. Ultimo 2022 bedragen de ontvangen security deposits € 307,8 miljoen (ultimo 2021: € 44,7 miljoen). De gestegen security deposits hangen samen met de onzekerheden op de energiemarkten, zoals toegelicht in noot 1 ‘Significante aangelegenheden en gebeurtenissen in 2022’. De schulden aan joint ventures bedragen ultimo 2022 € 26,4 miljoen (ultimo 2021: € 26,3 miljoen) en hebben volledig betrekking op het cash pool management dat de vennootschap uitvoert ten behoeve van enkele joint ventures.

De handels- en overige schulden zijn, behalve de ontvangen security deposits, niet rentedragend en hebben een looptijd van korter dan één jaar.

De vennootschap kan gebruik maken van afgeleide financiële instrumenten voor het beheersen van rente-, valuta- en prijsrisico’s die voortvloeien uit de gewone bedrijfsuitoefening. Afgeleide financiële instrumenten zetten we uitsluitend in voor afdekking van risico’s en niet voor handels- of andere doeleinden.

De vennootschap heeft gemiddeld genomen tussen de 5-10% van het lang vreemd vermogen (inclusief de kortlopende aflossingsverplichting op de langlopende leningen) uitstaan in de vorm van kortlopende financieringen (zoals ECP of depositoleningen). Deze situatie kan op dagbasis, waaronder op de balansdatum, echter afwijken en is afhankelijk van de exacte liquiditeitssituatie en -behoefte. Hoewel deze kortlopende leningen worden afgesloten met een vaste rente voor de looptijd, geldt dat de vennootschap wel een renterisico loopt over de periodieke herfinanciering.

Tot slot was ultimo 2022 sprake van € 100,0 miljoen (ultimo 2021: € 100,0 miljoen) aan uitstaande langlopende leningen met een variabele rente.

Bij een rentewijziging van 1%-punt wijzigen de totale variabele rentelasten per jaar met ongeveer € 2,5 tot € 4,0 miljoen. Het renterisico op de leningen met een variabele rente dekken we gezien de beperkte omvang en looptijd niet af. 

In het kader van de gereguleerde bedrijfsactiviteiten in Nederland en Duitsland is het valutarisico beperkt, omdat nagenoeg alle transacties plaatsvinden in euro’s. Voor een aantal niet-gereguleerde bedrijfsactiviteiten geldt dat ook transacties plaatsvinden in valuta anders dan de euro, met name in Amerikaanse dollars. Voor een aantal van deze transacties heeft de vennootschap het valutarisico beperkt door de inzet van specifieke risicoafdekkingsinstrumenten, zoals valutatermijncontracten. Valutarisico's worden afgedekt als er in voldoende mate zekerheid bestaat over de omvang en het tijdstip van de kasstromen in vreemde valuta.

Ultimo 2022 liep de onderneming met name valutarisico over de lease en de bijkomende non-leasekosten van twee drijvende LNG-installaties (in Amerikaanse dollars) en de huur van terreinen in Engeland (in Britse ponden). De totale waarde van deze verplichtingen bedraagt ultimo 2022 $ 371,1 miljoen (ultimo 2021: $ nihil) resp. £ 4,7 miljoen (ultimo 2021: £ 4,8 miljoen). Ultimo 2022 was voor omgerekend $ 344,5 miljoen aan toekomstige transacties in Amerikaanse dollars afgedekt (ultimo 2021: nihil) door middel van valutatermijncontracten. Meer informatie over deze afgeleide financiële instrumenten is opgenomen in noot 22 ‘Afgeleide financiële instrumenten’. Het valutarisico op de verplichtingen in Britse ponden is niet afgedekt door middel van valutatermijncontracten. Wel mitigeren we een deel van het valutarisico door het aanhouden van deze vreemde valuta op een bankrekening in Britse ponden. Ultimo 2022 bedroeg het saldo Britse ponden £ 4,2 miljoen (ultimo 2021: £ 4,3 miljoen). 

Er zijn ultimo 2022 geen andere vreemde-valutaposities van significante omvang noch zijn andere valutarisicoafdekkingsinstrumenten ingezet.

Voor het boekjaar 2022 geldt dat we het prijsrisico in Nederland gedeeltelijk en in Duitsland volledig mogen nacalculeren in de toekomstige gereguleerde tarieven. Om het prijsrisico uit hoofde van de dagelijkse bedrijfsactiviteiten voor de vennootschap te mitigeren – en daarmee ook stabiliteit in de regulatoire tarieven na te streven – hanteert de vennootschap een risicoafdekkingsbeleid en een bijbehorende inkoopstrategie. Uitgangspunt van dit beleid is dat de vennootschap niet handelt met energieleveringscontracten en geen speculatieve posities inneemt. De vennootschap is gecommitteerd om de gecontracteerde volumes energie zelf af te nemen en te gebruiken ten behoeve van de dagelijkse bedrijfsactiviteiten.

De energieleveringscontracten kennen de contractuele mogelijkheid om prijzen voor bepaalde toekomstige leveringsperiodes gedeeltelijk te fixeren. Dit kan onder de huidige contracten maximaal drie jaar vooruit plaatsvinden. Bij het doen van deze zogenaamde termijninkopen houdt de vennootschap rekening met de verwachte periodieke energiebehoefte ten einde aan de eigen gebruik voorwaarden van IFRS 9.2.4 te voldoen. De gewenste mate van afdekking van het prijsrisico verschilt per groepsmaatschappij, waarbij de voorspelbaarheid van de omvang en de timing van het energieverbruik medebepalend zijn. GTS streeft naar een afdekking van ten minste 65% van het verwachte energieverbruik, waarbij de mate van afdekking mede wordt bepaald op basis van de actuele prijzen en de forward prijzen. Voor Gasunie Deutschland wordt onder de huidige inkoopcontracten en binnen de huidige reguleringskaders zeer beperkt of niet gebruik gemaakt van prijsfixatie. Voor de andere belangrijke groepsmaatschappijen, zoals EemsEnergyTerminal, EnergyStock en BBL, varieert de mate van prijsfixatie, omdat het energieverbruik en de timing daarvan in de praktijk hier minder goed voorspelbaar is en omdat het prijsrisico ook ten dele wordt gedragen door klanten van deze groepsmaatschappijen. Energieverbruik dat niet middels termijnleveringscontracten is gecontracteerd, wordt gekocht op de spotmarkt op het moment dat de energievraag ontstaat en waar overeengekomen doorberekend aan afnemers.

Ultimo 2022 bedroeg de nominale waarde van de termijnleveringscontracten voor het eigen gebruik van energie ongeveer € 205,2 miljoen (ultimo 2021: € 76,1 miljoen). De termijnleveringen zien volledig toe op leveringen van elektriciteit en gas in het boekjaar 2023. Ingevolge IFRS 9.2.4 zijn de verplichtingen uit hoofde van de termijnleveringen niet in de balans opgenomen.

Ten aanzien van de gasvoorraad die is aangehouden ten behoeve van de piektaak van GTS geldt dat we geen prijsrisico lopen als gevolg van de onderliggende gereguleerde verrekeningssystematiek. Om het prijsrisico voor de markt te reduceren heeft GTS reeds een substantieel deel van het gasvolume voor de piektaak middels termijnleveringscontracten voor levering in 2023 verkocht. Mochten de gasvolumes desondanks wel nodig zijn voor de piektaak, dan zal GTS de termijnleveringscontracten nakomen door de benodigde volumes alsdan op de spot markt in te kopen.

Tot slot is Gasunie in joint venture verband investeringsverplichtingen aangegaan die in hoogte kunnen variëren op basis van ontwikkelingen van de gasprijs. Om het kasstroomrisico op deze verwachte investeringsuitgaven te beperken, maken we gebruik van een gasprijsswap. Door middel van deze gasprijsswap hebben we de toekomstige variabele investeringsverplichting – voor wat betreft ons aandeel in de joint venture – effectief gefixeerd over de looptijd van de investeringsverplichting (tot en met december 2027).

Ultimo 2022 betrof het volume van de variabele investeringsverplichting 268.825 MWh (ultimo 2021: nihil MWh). Het prijsrisico op dit volume is ultimo 2022 volledig afgedekt (ultimo 2021: niet van toepassing). De waarde van de gasprijsswap bedroeg ultimo 2022 -/- € 15,3 miljoen (ultimo 2021: niet van toepassing).

Bij toepassing van (afgeleide) financiële instrumenten hanteert de vennootschap ter beperking van het kredietrisico hierop strikte limieten per tegenpartij. Hierdoor wordt de hoogte van het risico dat op betreffende tegenpartij wordt gelopen, beperkt. De vennootschap heeft selectiecriteria opgesteld ten aanzien van tegenpartijen in financiële transacties. Deze criteria beperken het risico verbonden aan mogelijke kredietconcentraties en marktrisico’s. Ten aanzien van de ultimo 2022 aangehouden afgeleide financiële instrumenten is geen onderpand ontvangen/verstrekt.

Om het kredietrisico op handels- en overige vorderingen te beperken, vraagt de vennootschap in voorkomende gevallen om garantiestellingen van haar klanten en andere partijen waarmee transacties plaatsvinden.

De vennootschap heeft de volgende garantiestellingen ontvangen van derden:

De ontvangen zekerheden hebben met name betrekking op garanties behorende bij de gastransportovereenkomsten alsmede garanties verstrekt door aannemers en leveranciers betrokken bij grote investeringsprojecten. De security deposits worden in geld aangehouden en zijn rentedragend. Over de security deposits berekenen we een marktconforme rente. Het gestegen saldo van de ontvangen security deposits hangt samen met de onzekerheden op de energiemarkten.

De looptijd van de ontvangen garantiestelling is over het algemeen kort van aard (een tot drie jaar), maar enkele garanties kennen een looptijd van meer dan vijf jaar. De garantiestellingen zijn niet vrij overdraagbaar.

Het financieringsbeleid van de vennootschap is mede het reduceren van het liquiditeitsrisico tegen zo laag mogelijke kosten. De mogelijkheden tot reduceren van dit risico hangen mede samen met de solvabiliteit van de vennootschap. Gasunie is een solvabele vennootschap en kan daardoor relatief eenvoudig kredietfaciliteiten aantrekken. Gasunie’s langetermijn-kredietwaardigheid volgens Standard & Poor’s is AA- met een stabiel vooruitzicht. De kortetermijn-rating is A-1+. Bij Moody’s Investors Service is de langetermijn-kredietwaardigheid A1 met een stabiel vooruitzicht en is de korte termijn rating P-1.

Om het liquiditeitsrisico af te dekken, heeft de vennootschap ultimo 2022 een niet-gecommitteerde rekening- courant faciliteit van € 45,0 miljoen (ultimo 2021: € 45,0 miljoen), een gecommitteerde kredietfaciliteit van € 600,0 miljoen (ultimo 2021: € 600,0 miljoen) en een Euro Commercial Paper (ECP) programma ter grootte van € 750,0 miljoen (ultimo 2021: € 750,0 miljoen) en een European Medium Term Note (EMTN) programma ter grootte van € 7,5 miljard (ultimo 2021: € 7,5 miljard). De gecommitteerde kredietfaciliteit is in maart 2022 tussentijds verlengd met een jaar en heeft nu een looptijd tot april 2027. Op de gecommitteerde kredietfaciliteit zijn het afgelopen jaar geen gelden getrokken. De vennootschap heeft als onderdeel van de normale bedrijfsuitoefening regelmatig kortlopende leningen op de geldmarkt aangetrokken in de vorm van depositoleningen en schuldpapier onder het ECP. Binnen het EMTN-programma is ultimo 2022 € 2.250 miljoen (ultimo 2021: € 2.119,2 miljoen) aan leningen geplaatst. Het EMTN-programma is in juni 2022 geactualiseerd en is geldig tot 17 juni 2023.

Overzicht toekomstige kasstromen
Het overzicht van de vervaltermijnen van toekomstige kasstromen met betrekking tot de langlopende en kortlopende financiële verplichtingen uitstaand op de balansdatum is als volgt: 

Het overzicht van de vervaltermijnen van toekomstige kasstromen met betrekking tot de langlopende en kortlopende financiële verplichtingen in 2021 is als volgt:

De wijze van reëlewaardebepaling is beschreven onder het hoofd ‘Bepaling van de reële waarde’ in de grondslagen voor de waardering en de resultaatbepaling. Gedurende 2022 vonden geen transfers plaats tussen de verschillende reëlewaardebepalingsniveaus (2021: idem).

Overige deelnemingen
De waarde ultimo 2022 van de in de balans op reële waarde gewaardeerde overige deelnemingen bedraagt € 7,0 miljoen (ultimo 2021: € 515,2 miljoen). Het gaat om een reëlewaardebepaling volgens niveau 3 (ultimo 2021: niveau 3). Voor meer informatie verwijzen we naar noot 9 ‘Overige deelnemingen’.

Afgeleide financiële instrumenten
De afgeleide financiële instrumenten betreffen valutatermijncontracten en een gasprijsswap. De reële waarde van de valutatermijncontracten is bepaald op basis van de contante waarde van de toekomstige kasstromen. Hierbij is gebruik gemaakt van de in de markt zichtbare valutatermijnkoersen met een vergelijkbare looptijd en een zero-coupon disconteringsvoet welke past bij de valuta en de looptijd van de transacties, rekening houdend met het kredietrisico van zowel Gasunie als de relevante tegenpartijen. Dit is een reëlewaardebepaling volgens niveau 2. Ultimo 2022 bedroeg de reële waarde van de valutatermijncontracten -/- € 0,5 miljoen (ultimo 2021: < € 0,1 miljoen).

De reële waarde van de gasprijsswap is bepaald op basis van de contante waarde van beursgenoteerde commodity prijzen voor gasprijsswaps. Hierbij is gebruik gemaakt van de in de markt zichtbare slotkoersen voor gastermijnproducten met een vergelijkbare looptijd en een zero-coupon disconteringsvoet welke past bij de looptijd van de transacties, rekening houdend met het kredietrisico van zowel Gasunie als de relevante tegenpartijen. Dit is een reëlewaardebepaling volgens niveau 2. Ultimo 2022 bedroeg de reële waarde van de gasprijsswap -/- € 15,4 miljoen (ultimo 2021: niet van toepassing).

Rentedragende leningen
De rentedragende leningen zijn obligatieleningen met een notering aan Euronext te Amsterdam alsmede onderhandse leningen.

De reële waarde van de beursgenoteerde obligaties is gelijk aan de slotkoers per balansdatum. Dit betreft een reëlewaardebepaling volgens niveau 1 (ultimo 2021: niveau 1). De reële waarde van de onderhandse leningen is berekend door verwachte toekomstige kasstromen contant te maken tegen een disconteringsvoet die gelijk is aan de geldende risicovrije marktrente voor de resterende looptijd, vermeerderd met krediet- en liquiditeitsopslagen. Hierbij houden we rekening met het eigen risicoprofiel en dat van de tegenpartijen. Dit is een reëlewaardebepaling volgens niveau 2 (ultimo 2021: niveau 2).

De boekwaarde en de reële waarde van de rentedragende leningen ultimo 2022 is als volgt:

Overige primaire financiële instrumenten
De overige primaire financiële instrumenten bestaan uit handels- en overige vorderingen, liquide middelen, kortlopende financieringsverplichtingen (exclusief de kortlopende aflossingsverplichtingen op langlopende leningen) en handels- en overige schulden. 

Voor deze instrumenten benadert de boekwaarde de reële waarde gegeven de korte looptijd van deze instrumenten.

De verstrekte zekerheden omvatten zekerheden en garanties verstrekt aan klanten van de vennootschap en van de joint ventures en aan bepaalde leveranciers of overige belanghebbenden. De stijging in de verstrekte garanties in 2022 houdt met name verband met garanties die zijn afgegeven inzake de nieuw opgerichte LNG-terminal in de Eemshaven. De garantiestellingen zijn niet vrij overdraagbaar. De looptijd van de verstrekte zekerheden bedraagt over het algemeen 5 tot 10 jaar; een beperkt aantal zekerheden heeft geen overeengekomen einddatum.

De meerjarige verplichtingen hebben voornamelijk betrekking op de inkoop van stikstofproductiecapaciteit en ICT- en overige diensten. In de meerjarige verplichtingen zijn niet begrepen de bedragen die betrekking hebben op de toekomstige levering van energie uit hoofde van de termijnleveringscontracten die de vennootschap is aangegaan. Nadere informatie over deze contracten hebben we opgenomen in noot 25 ‘Financiële instrumenten’ onder het hoofd prijsrisico.

De operationele onbalans wordt continu nauwlettend gemonitord en doorlopend in natura vereffend met betreffende tegenpartij(en) door fysieke ontvangst of levering van aardgas. De OBA’s worden slechts voor operationele doeleinden gebruikt en niet voor commerciële doeleinden. 

Bij het gebruik maken van de OBA wordt uitgegaan van de continuïteitsveronderstelling en een doorlopende verrekening in natura. De onbalansen worden slechts financieel verrekend indien partijen in de overeenkomst ophouden te bestaan en verrekening in gas alsdan niet meer mogelijk is. De OBA’s hebben geen looptijd. Op grond van voornoemde overwegingen is het saldo te vorderen of te leveren gas als ‘eeuwigdurend’ aan te merken en heeft deze geen waarde op de balansdatum. Om deze reden zijn de onbalansen opgenomen in de niet in de balans opgenomen  vorderingen en verplichtingen.

Ultimo 2022 is het cumulatieve operationele onbalans volume 252 GWh positief. Er is sprake van een verplichting jegens aangrenzende netwerken, bergingen en/of productielocaties. Uitgaande van de TTF-spotprijs per balansdatum bedraagt de waarde van deze onbalansverplichting ca. -/- € 19,2 miljoen (ultimo 2021: ca. -/- € 2,0 miljoen).

Naast onbalansen uit hoofde van de OBA’s kunnen ook onbalansen met klanten voorkomen op basis van het Systeem Balans Signaal (SBS). Het Systeem Balans Signaal (SBS) is de som van de Portfolio Onbalans Signalen van alle in ons transportnetwerk actieve shippers. Ook hier wordt uitgegaan van de continuïteitsveronderstelling en een doorlopende verrekening in natura. De onbalansen wordt slechts financieel verrekend indien de licentie van de shipper beëindigd wordt en verrekening in gas alsdan niet meer mogelijk is. Ultimo 2022 is het cumulatieve onbalans volume met de shippers 17 GWh negatief. Uitgaande van de TTF-spotprijs per balansdatum bedraagt de waarde van deze onbalansvordering ca. € 1,3 miljoen (ultimo 2021: ca. € 0,6 miljoen).

De netto-omzet nam met 62,9% toe ten opzichte van het vorige boekjaar (2021: toename van 1,0%), zoals toegelicht in noot 1 ‘Significante aangelegenheden en gebeurtenissen in 2022’.

De tweede omzetstroom komt uit de niet-gereguleerde en/of van regulering vrijgestelde diensten. Bij deze diensten worden de inkomsten bepaald door de markt op basis van vraag en aanbod en is over het algemeen sprake van een hogere volatiliteit in omzet ten opzichte van de gereguleerde diensten. De omzet uit de niet-gereguleerde en/of van regulering vrijgestelde diensten wordt vrijwel volledig gegenereerd door het bedrijfsonderdeel Participations.

De omzet per operationele activiteit is als volgt:

De onderverdeling is als volgt:

De personeelskosten zijn als volgt:

De stijging in de personeelskosten hangt met name samen met een toename van het aantal medewerkers. De nieuwe medewerkers zijn overwegend aangetrokken vanwege onze activiteiten op het gebied van de energietransitie. 

De kosten van de toegezegde-bijdrageregelingen die verantwoord zijn in de winst-en-verliesrekening, bedragen € 31,8 miljoen (2021: € 26,5 miljoen). Voor de kosten van de toegezegd-pensioenregeling en het deel van de kosten dat rechtstreeks wordt verwerkt in het totaalresultaat, verwijzen we naar noot 20 ‘Personeelsbeloningen’.

De variabele beloningen zijn gebaseerd op het bereiken van de afgesproken doelstellingen gedurende het verslagjaar, zoals nader toegelicht in het jaarverslag onder ‘Remuneratiebeleid raad van bestuur’. 

De pensioenregeling voor de leden van de raad van bestuur is gelijk aan die voor andere medewerkers van Gasunie in Nederland. 

De vergoedingen begrepen onder de post ‘Overige emolumenten’ zijn de uitkeringen van het flexibiliseringsbudget alsmede voor het boekjaar 2022 ook een eenmalige CAO uitkering.

De bezoldiging van de bestuurders van de vennootschap over 2021 is als volgt:

De bezoldiging van de commissarissen van de vennootschap over 2022 is als volgt:

De bezoldiging van de commissarissen van de vennootschap over 2021 is als volgt:

De bezoldiging van de leden van de raad van commissarissen (RvC) bestaan uit een basisvergoeding en een aanvullende vergoeding bij deelname in de Audit Commissie (AC) en/of Belonings- & selectie/benoemingscommissie (BBC). Onder het begrip bezoldiging vallen eveneens de in het kader van de Zorgverzekeringswet (Zvw) af te dragen premies.

De afschrijvingskosten zijn als volgt:

De stijging van de afschrijvingskosten van de gebruiksrecht activa is overwegend te verklaren door de afschrijving op de in 2022 in gebruik genomen drijvende LNG-installaties in de Eemshaven. Deze installaties zijn als gebruiksrecht activa verantwoord onder de materiële vaste activa, zoals toegelicht in noot 5 ‘Materiële vaste activa’.

Het boekresultaat desinvesteringen is het saldo van de opbrengstwaarde van de verkochte of overgedragen actieven minus de boekwaarde daarvan op het moment van de levering.

De overige kosten zijn als volgt:

De kosten van netbeheer omvatten met name de inkoop van stikstofproductiecapaciteit en elektriciteit voor de productie van stikstof en de kosten van elektriciteit en gas voor het gastransport en de gasopslag. De stijging in de kosten ten opzichte van 2021 is met name het gevolg van de substantieel hogere prijzen voor de inkoop van energie en een lichte toename in de inzet van compressiecapaciteit.

De overige kosten omvatten met name verzekeringskosten, overige materiële en personele kosten en incidentele kosten, waaronder de dotatie aan de voorziening voor opruimingskosten en saneringen.

De specificatie van de financiële baten is als volgt:

De rentebaten en soortgelijke opbrengsten omvatten onder meer de rente op belastingaanslagen, (negatieve) rentes op opgenomen deposito’s en uitgegeven commercial paper met looptijden korter dan één jaar en ook de rentebaten op ontvangen security deposits (door klanten gestelde zekerheden, waarbij een negatieve rente van toepassing is).

In vreemde valuta luidende monetaire activa en verplichtingen worden op balansdatum in de functionele valuta omgerekend tegen de op die datum geldende wisselkoersen. Het ongerealiseerde valutaresultaat op monetaire activa en verplichtingen per balansdatum is verantwoord in de winst-en-verliesrekening. De gerealiseerde valutaresultaten op de in 2022 betaalde leasetermijnen zijn eveneens verantwoord in de winst-en-verliesrekening. De resultaten op vreemde valuta in 2022 zijn met name veroorzaakt door de huur van de drijvende LNG-installaties in de Eemshaven, zoals toegelicht in noot 17 ‘Leaseverplichtingen’. De huur van deze installaties is gedenomineerd in Amerikaanse dollars. 

Nadere informatie over afgeleide financiële instrumenten is opgenomen in noot 22 ‘Afgeleide financiële instrumenten’ en noot 32 ‘Financiële lasten’.

De specificatie van de financiële lasten is als volgt:

Van de rentelasten is in 2022 in totaal € 9,2 miljoen geactiveerd (2021: € 9,7 miljoen). Basis voor de activering vormt de gewogen gemiddelde rentevoet van de langlopende lening portefeuille van N.V. Nederlandse Gasunie. De overige financieringslasten bestaan met name uit geamortiseerde transactiekosten en disagio op de langlopende leningen alsmede uit overige financieringskosten.

De lasten ingevolge de instrumenten gewaardeerd tegen reële waarde betreft de mutatie van de op reële waarde gewaardeerde gasprijsswap (-/- € 15,4 miljoen) en Euro/Dollar valutatermijncontracten (-/- € 0,5 miljoen). Op deze contracten is geen hedge accounting toegepast. Nadere informatie over de mutatie over afgeleide financiële instrumenten is opgenomen in noot 22 ‘Afgeleide financiële instrumenten’ en noot 31 ‘Financiële baten’.

De specificatie van de belastinglast is als volgt:

De effectieve belastingdruk is als volgt:

De overige verschillen betreffen met name niet-belaste resultaten als gevolg van de toepassing van de deelnemingsvrijstelling in Nederland en Duitsland. Het effect van de tariefswijziging op de uitgestelde belastingen heeft in 2022 betrekking op de aanpassing van het Duitse vennootschapsbelastingtarief (2021: Aanpassing van het Nederlandse vennootschapsbelastingtarief).

De gemiddelde personeelsbezetting over 2022 bedraagt 1.707 fulltime-equivalenten, waarvan 250 buiten Nederland (2021: 1.581 fulltime-equivalenten, waarvan 246 buiten Nederland). De personeelsbezetting ultimo 2022 bedraagt 1.805 fulltime-equivalenten, waarvan 253 buiten Nederland (ultimo 2021: 1.616, waarvan 246 buiten Nederland).

Gedurende het jaar is de personeelsbezetting met name toegenomen als gevolg van de toegenomen activiteit van Gasunie op het gebied van de energietransitie.

De diensten van GTS aan GasTerra worden uitgevoerd in overeenstemming met de bepalingen van de Gaswet. Vanwege deze wetgeving moet GTS alle marktpartijen non-discriminatoir behandelen en conform aanvraag zaken doen. De bij GasTerra in rekening gebrachte tarieven zijn vastgesteld door de Nederlandse toezichthouder (ACM). De ACM werkt onafhankelijk van GTS, GasTerra en de Staat der Nederlanden.

De volgende honoraria met betrekking tot de controle van de geconsolideerde en vennootschappelijke jaarrekening zijn door PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. (PwC Accountants N.V.) ten laste gebracht van de vennootschap, haar dochtermaatschappijen en andere maatschappijen die zij consolideert; een en ander zoals bedoeld in artikel 2:382a lid 1 en 2 BW.

Op grond van wet- en regelgeving moest Uniper haar 20% belang in BBL Company eind 2022 hebben afgestoten. Vooruitlopend op de feitelijk-juridische overdracht van het eigendom heeft Uniper haar belang ultimo 2022 ondergebracht in een separate trustfirma. Gasunie heeft op grond van de samenwerkingsovereenkomst samen met mede-eigenaar Fluxys de optie om haar voorkeursrecht uit te oefenen in het geval een mede-eigenaar zijn belang moet of wenst te vervreemden. Begin 2023 heeft Gasunie haar voorkeursrecht uitgeoefend. Na afronding van de eigendomsoverdracht heeft Gasunie een belang van 75% in BBL Company (ultimo 2022: 60%).

De impact op het geconsolideerde resultaat, de geconsolideerde kasstromen en de geconsolideerde financiële positie vanaf het boekjaar 2023 is naar verwachting niet significant.

Er is geen sprake van andere belangrijke gebeurtenissen na de balansdatum die verwerkt of toegelicht moeten worden in de jaarrekening.