Gasunie's antwoord op het wegvallen van Russisch gas

De leveringszekerheid van aardgas in de Europese Unie is het afgelopen verslagjaar op een niet eerder voorgekomen wijze onder druk komen te staan. Aanleiding is een beperking van de aanvoer van Russisch aardgas. In de jaren voor de COVID-19-pandemie leverde Rusland circa 200 bcm van de jaarlijkse marktvraag naar aardgas van circa 500 bcm. In de zomer van 2021 werd duidelijk dat Russische gasleveranciers geen inspanningen deden om hun eigen voorraadniveaus in Europese gasbergingen aan te vullen. Ook trokken zij zich gradueel terug als aanbieder op de markt voor kortlopende gascontracten.

Dit bleek de opmaat te zijn tot de Russische inval in Oekraïne in februari 2022. De invasie leidde tot een groeiend aantal sanctiemaatregelen van de EU en de VS jegens Rusland en het Russische regime en materiële steun aan Oekraïne; wat er weer voor zorgde dat Russische gasleveranciers voor het eerst in de geschiedenis contractbreuk pleegden op hun langetermijn-leveringsovereenkomsten met Europese landen en energiebedrijven door leveringen te reduceren en zelfs te staken. In september 2022 werden leveringen via Nord Stream 1 onmogelijk gemaakt door een sabotageactie, maar in de weken daarvoor werd er al geen gas meer geleverd door gemelde “compressorproblemen” aan Russische kant.

Als gevolg van deze ontwikkelingen en het opstarten van extra gasimporten van niet-Russische leveranciers is de traditionele stroomrichting van het internationale aardgastransport in Europa omgeslagen van Oost-West naar West-Oost. Nederland ontving significant grotere gasstromen uit Groot-Brittannië, België en vanuit de import van LNG. Duitsland zag zijn bevoorrading vanuit Noorwegen en Nederland sterk stijgen.

GTS publiceerde in juli 2022 een analyse met daarin de gevolgen bij het mogelijk volledig wegvallen van Russisch gas gedurende een jaar. Uit deze analyse bleek dat er de winter van 2022-2023 in Nederland geen gastekort hoeft op te treden en dat Nederland daarnaast in staat zou zijn om het fysiek maximale exportvolume te leveren aan Duitsland; mits voldaan zou worden aan een aantal voorwaarden:

• Een verdubbeling van de Nederlandse importcapaciteit voor LNG, te bereiken voor aanvang van het nieuwe gasjaar (oktober 2022);
• Een vulgraad van 80% van de Nederlandse gasbergingen, te bereiken voor aanvang van het nieuwe gasjaar;
• Een maximale benutting van de LNG-terminals in Nederland, België en het Verenigd Koninkrijk;
• Een stabiele import van gas uit Noorwegen naar Europa;
• Binnenlandse productie uit het Groningenveld (minimumflow) en de zogenaamde kleine gasvelden;
• Een nagenoeg volledige benutting van kolengestookte elektriciteitscentrales in Nederland;
• Een aanzienlijke vraagreductie;
• Een winterseizoen met gemiddelde temperaturen.

Aan deze voorwaarden is in de eerste drie maanden van het gasjaar voldaan, waardoor Nederland in de afgelopen winter geen fysiek gastekort heeft gehad. De Russische leveringen aan Europa zijn sinds de zomer nagenoeg weggevallen. Met het uitvallen van de Nord Stream-leiding is de verwachting dat Russische leveringen voorlopig niet worden hervat. Het scenario zoals GTS dat beschreven heeft in juli, is daarmee de feitelijke situatie geworden. 

Het wegvallen van de Russische aardgasstromen zorgt voor structurele schaarste in Noordwest-Europa ten opzicht van het pre-COVID-19-consumptieniveau, wat zich uit in hoge groothandelsprijzen voor gas. Dit heeft grote financiële consequenties voor consumenten en bedrijven. Op basis van de gegevens over het gasverbruik en de huidige prijzen verwacht GTS dat er in 2023 20% tot 25% minder gas gebruikt zal worden. Deze vraagreductie bestaat voor een deel uit besparing bij consumenten maar voor een groot deel ook uit vraagdestructie in het bedrijfsleven. 

Mocht de winter van 2023/2024 onverwacht koud uitvallen, dan is de kans op een fysiek gastekort groter. Er zal in 2023 nog minder Russisch gas beschikbaar zijn dan in 2022. Dat betekent dat er maatregelen nodig zijn die voor een structurele verbetering van de vraag/aanbod-balans in ons marktgebied zorgen. Daarvoor is zowel een structurele verhoging van het aanbod nodig als een voortzetting van de huidige significante vraagreductie.

Nederland

Eind maart 2022 presenteerde de Europese Commissie een voorstel dat EU-lidstaten met gasbergingen verplicht deze opslagen voorafgaand aan de winter grotendeels te vullen. Doel is minder kwetsbaar te zijn voor een verminderde toevoer uit derde landen, vooral Rusland. Om Nederland zo goed mogelijk voor te bereiden op de winterperiode en minder afhankelijk te worden van Russisch gas zijn de bergingen op verzoek van het kabinet afgelopen jaar meer gevuld dan gebruikelijk. De vulgraad van de Nederlandse bergingen lag eind 2022 op 77% tegen 36% eind 2021.

Duitsland

In april 2022 heeft BMWK de Duitse marktgebiedscoördinator THE gevraagd 10 TWh LNG-volumes in te kopen en op te slaan in Duitse opslagplaatsen. Ook werd een nieuwe verordening van kracht die ervoor moet zorgen dat de Duitse gasopslagplaatsen voor de volgende winter gevuld zijn en die verplichtingen oplegt aan opslagbeheerders, opslagafnemers en THE. Na besprekingen met de Duitse regering heeft THE dankzij leningen van Kreditanstalt für Wiederaufbau de financiële mogelijkheden gekregen om overeenkomsten te sluiten met opslagklanten en zelf gas aan te kopen om ervoor te zorgen dat de opslagcapaciteit wordt gevuld. De vulgraad van de Duitse bergingen lag hierdoor eind 2022 op 91% tegen 50% eind 2021.

EemsEnergyTerminal en Gate terminal

Om de afhankelijkheid van gas uit Rusland te verkleinen, heeft Gasunie samen met partners de Nederlandse LNG-aanlandcapaciteit voor vloeibaar aardgas in 2022 verdubbeld van 12 bcm naar 24 bcm per jaar. Dit gebeurde door een capaciteitsuitbreiding van de bestaande Gate terminal in Rotterdam (50% Gasunie, 50% Vopak) naar 16 bcm en door de aanleg van de tijdelijke EemsEnergyTerminal in de Eemshaven met een capaciteit van 8 bcm. In 2022 hebben de klanten van Gate 14,4 bcm ingevoerd in het GTS net (2021: 7,1 bcm).

German LNG

Als gevolg van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne heeft het Duitse ministerie van Economische Zaken en Klimaat (BMWK) verschillende acties in gang gezet om de LNG-aanvoer naar Duitsland op korte, middellange en lange termijn direct te vergroten, waaronder de bouw van twee permanente LNG-terminals in Brunsbüttel en Stade (in gebruik te nemen in 2026) en tijdelijke drijvende LNG-terminals in Wilhelmshaven, Stade, Brunsbüttel en Lubmin (in gebruik te nemen in 2023).

Op 4 maart 2022 hebben Gasunie, KfW (Kreditanstalt für Wiederaufbau – namens de Duitse Bondsregering) en RWE een intentieverklaring getekend voor de gezamenlijke bouw van de permanente terminal voor de invoer van LNG in Brunsbüttel. De terminal krijgt een jaarlijkse doorvoercapaciteit van ten minste 8 bcm met een mogelijke uitbreiding naar 10 bcm.

Gasunie-deelneming German LNG gaat de terminal na oplevering beheren. De vergunningenprocedure is inmiddels in gang gezet. ConocoPhillips, INEOS en RWE Supply & Trading hebben als eersten contracten getekend om de terminalcapaciteit te gaan benutten. Het is de bedoeling om de LNG-terminal in Brunsbüttel zo te ontwerpen dat op een later moment groene waterstof of waterstofdragers zoals ammoniak geïmporteerd kunnen worden. Voor German LNG hebben we nog geen definitief investeringsbesluit genomen.

Overige LNG-initiatieven

BMWK heeft daarnaast Uniper en RWE gevraagd om voor Duitsland FSRU's te contracteren die in Wilhelmshaven, Stade en Brunsbüttel zullen worden gestationeerd. Als netwerkbeheerder moet GUD op zeer korte termijn pijpleidingen aanleggen om FSRU’s in Brunsbüttel en Lubmin en de vaste terminal in Brunsbüttel met het gastranportnet te verbinden. De investeringen zijn goedgekeurd door regulator BNetzA en worden daarmee onderdeel van de gereguleerde activabasis van GUD. 

Om de markt en de samenleving te informeren over de leveringszekerheid van gas heeft GTS een dashboard ontwikkeld, dat dagelijks informatie vanuit openbare bronnen op een geordende wijze beschikbaar stelt. Dit dashboard toont de totale en individuele vullingsgraad van de Nederlandse seizoens-gasopslagen, het gasverbruik van de Nederlandse markt, de aanvoer van gas voor Europa, het gastransport van en naar Duitsland en België en aanvoer van LNG naar Nederland. Deze informatie wordt wekelijks ook op de website van de rijksoverheid gepubliceerd.